نام یشم یا جید (Jade) از کجا آمده است؟

یشم امروزه به دو نوع جیدیت (یشم سخت و گرانبها) و نفریت (یشم ارزان قیمت) تقسیم بندی می شود. جیل هابز گوهرشناس خاطرنشان می کند که چینی ها این دو سنگ را از هم متمایز می کردند: نفریت به عنوان yu شناخته می شد، در حالی که جیدیت از برمه به عنوان fei-ts’ui شناخته می شد. با این حال، بازرگانان اروپایی که در این زمان با چین تجارت می‌کردند، هر دو سنگ را به دلیل شباهت‌های ظاهری، تحت عنوان رایج «یشم یا جید (jade)» دسته‌بندی کردند. تا سال 1863 بود که آلکسیس دامور، کانی شناس فرانسوی، یشم را به عنوان دو کانی متمایز تشخیص داد یشم و نفریت. اصطلاح “جیدیت (jadeite)” پس از یشم ابداع شد.

تاریخچه سنگ یشم

در مشرق زمین سنگ یشم همواره معنایی عرفانی داشته تا جایی که اولین حکاکی های یافت شده روی یشم مربوط به دوران نوسنگی بوده است. بیش از پنج هزار سال قبل از میلاد چینی ها از سنگ یشم به علت سختی مناسب از آن در مجسمه سازی و ابزار و جواهرات استفاده می کردند. در واقع از آنجایی که سنگ جید دارای رنگهای متفاوت و همچنین بعد از صیقل دادن دارای جلا و درخشانی خاصی پیدا می کند در جواهر سازی چه به عنوان دستبند و چه مهره استفاده می شد. حکاکی روی سنگ یشم در هر فرهنگی معنای متفاوتی دارد.

سنگهای مشابه جیدیت

بسیاری از سنگهای سبز ممکن است با یشم اشتباه گرفته شود از جمله سلیمانیت، پرنیت، پکتولیت که در آلاسکا وجود دارد، وزوویانیت (ایدوکراز) که در کالیفرونیا یافت می شود، کوارتز کلسدونی، تالک، گروسولاریت، نفریت، عقیق سبز و سرپانتین که نوع باکیفیت آن در ایران و اطراف آن فراوان یافت می شود.

کلروملانیت (Chloro-Melanite) چه نوع یشمی است؟

کلروملانیت ترکیبی از جادئیت، دیوپسید و آلبیت و نوعی یشم سبز – سیاه خالدار است که سرشار از عنصر آهن بوده و به همین دلیل به رنگ سبز تیره و یا سیاه دیده می شود. تفاوت آن با جیدیت خالص در وزن مخصوص و ضریب شکست نور آن است. به عبارت دیگر می توان گفت کلروملانیت نوعی جیدیت سیاه است که در زمان انسان های نخستین از آن به عنوان ابزار سنگی در کوه های شمال اروپا و یا در گینه نو برای ابزار کشاورزی و قمه استفاده می شد.

خصوصیات سنگ نفریت (Nephrite)

نفریت در زبان یونانی به معنی “کلیه Nephriticus” است. فرمول شیمیایی نفریت Ca2(MgFe)5[OH2Si4O11]2 و از گروه آکتینولیت، مات تا نیمه شفاف با سختی آن 6 تا 6.5 در مقیاس موهس، دارای رنگهای سبز، سفید، خاکستری مایل به زرد یا قرمز و قهوه ای، آبی مایل به سبز، سیاه و غالبا به صورت خالدار دیده میشود. جیدیت و نفریت ترکیبات معدنی متفاوتی دارند. جیدیت یک پیروکسن غنی از آلومینیوم است، در حالی که نفریت یک آمفیبول غنی از منیزیم است. با این حال، این دو ماده معدنی خواص فیزیکی بسیار مشابهی در چشم افراد عادی دارند. نوع های باکیفیت نفریت به رنگ سبز است. شکستگی آن تیز مانند و سوزنی شکل است. این کانی پدیده فلورانس ندارد و برخلاف جادئیت یا جیدیت دارای کلیواژ کامل در جهت طولی است. مراکز اصلی تراش یشم سبز و نفریت در کانتون، پکن و هنگ کنگ قرار دارد.

منابع و معادن نفریت در جهان

ذخایر مهم نفریت در غرب سینک کیانگ در نزدیکی کاشغر و ختن در چین قرار دارد و معمولا بین سنگهای سرپانتین و رسوبات بستر رودخانه دیده می شود. ذخایر دیگری در قاره استرالیا و کشورهای برمه، برزیل، کانادا، آمریکا، مکزیک، گینه نو، تایوان و لهستان وجود دارد. مهم ترین نوع این کانی ” یشم اسفنجی یا یشم چینی ” است که به رنگ سبز تیره دیده می شود. نوعی دیگر نیز به رنگ سبز اسفنجی که به یشم روسی معروف است در غرب دریاچه بایکال وجود دارند. در جنوب نیوزلند نیز از این کانی وجود دارد که مقدار آن ناچیز و صادر کردن آن هم ممنوع است.

سنگهای مشابه نفریت

سنگهای زیادی مشابه نفریت وجود دارد که می توان به آگاماتولیت، فلدسپار آمازونیت، آونتورین، بوونیت، کالیفرنیت، کریزوپراز، مرمر کنمارا، گارنت گروسولار، پلاسما، پراز، پرنیت، سرپانتین، اسمیت سونیت، وردآنتیک و ویلیامزیت اشاره کرد. نگین های جید را بصورت مصنوعی و یا آن را غالبا به شکل تریپلت می سازند بدین صورت که نگین یشم سبز مات به فرم کابوشن تراشیده و لایه از جید سبز نیمه شفاف با چسب مخصوص سبز رنگی می چسبانند که این فرآورده بسیار شبیه یشم سلطنتی است.

تفاوت سنگ جادئیت و نفریت

تا قبل از سال 1863 تصور می شد که یشم سبز (Jade) و نفریت (Nephrite) هر دو از یک گروه هستند. تا اینکه یک فرانسوی ثابت کرد این دو کانی با قدمت هفت هزار ساله خود متفاوت اند و جادئیت از گروه یشم سبز و نفریت از گروه هورنبلند است. هرچند در عامیانه هر دو اینها به اسم جید یا یشم خوانده می شوند زیرا احتمالا تمایز آن دو برای اشخاص عادی خیلی مشکل بوده است. نفریت (سختی 6 تا 6.5 ) سنگی با سختی کمتر (حدود 10%) از جیدیت (سختی 6.5 تا 7) است. همچنین سفتی نقریت به دلیل بافت فیبری آن بیشتر از جیدیت است. ذخایر نفریت از جیدیت بسیار بیشتر و از نظر ارزش و قیمت نیز پایینتر آن میباشد.