سنگ یشم چیست؟

سنگ یشم (جید یا jade) نامی است که بین دو کانی متفاوت مشترک است، نفریت یک سیلیکات منیزیم و کلسیم و جیدیت یک سیلیکات آلومینیوم و سدیم. در گذشته از خواص سنگ یشم برای ارتباط با عالم کیهانی و یا حتی پزشکی نیز استفاده می شد. این کانی با ساختار بلوری درهم پیچیده و متصل به هم موجب شده تا در حکاکی و کاروینگ بسیار مناسب باشد و در رنگهای باکیفیت قیمت سنگ یشم جیدیت اصل بسیار بالا ببرد.

نام یشم یا جید (Jade) از کجا آمده است؟

یشم امروزه به دو نوع جیدیت (یشم سخت و گرانبها) و نفریت (یشم ارزان قیمت) تقسیم بندی می شود. جیل هابز گوهرشناس خاطرنشان می کند که چینی ها این دو سنگ را از هم متمایز می کردند: نفریت به عنوان yu شناخته می شد، در حالی که جیدیت از برمه به عنوان fei-ts’ui شناخته می شد. با این حال، بازرگانان اروپایی که در این زمان با چین تجارت می‌کردند، هر دو سنگ را به دلیل شباهت‌های ظاهری، تحت عنوان رایج «یشم یا جید (jade)» دسته‌بندی کردند. تا سال 1863 بود که آلکسیس دامور، کانی شناس فرانسوی، یشم را به عنوان دو کانی متمایز تشخیص داد – یشم و نفریت. اصطلاح “جیدیت (jadeite)” پس از یشم ابداع شد.

کلروملانیت (Chloro-Melanite) چه نوع یشمی است؟

کلروملانیت ترکیبی از جادئیت، دیوپسید و آلبیت و نوعی یشم سبزسیاه خالدار است که سرشار از عنصر آهن بوده و به همین دلیل به رنگ سبز تیره و یا سیاه دیده می شود. تفاوت آن با جیدیت خالص در وزن مخصوص و ضریب شکست نور آن است. به عبارت دیگر می توان گفت کلروملانیت نوعی جیدیت سیاه است که در زمان انسان های نخستین از آن به عنوان ابزار سنگی در کوه های شمال اروپا و یا در گینه نو برای ابزار کشاورزی و قمه استفاده می شد.

یشم سبز آلبیت (Jade – Albite)

این کانی از ترکیب فلدسپار و یشم سبز سیر با لکه های سیاه بوجود آمده است و فقط در برمه یافت می شود.

قمار یشم در چین

امروزه این کانی نزد چینی ها بیشتر شبیه به قمار شده است زیرا دیدن زیر پوسته اکسیداسیون راف جید نتراشیده غیر ممکن است و معمولا تیکه ای از آن را کنده (که به آن پنجره گویند) و یا آن را از وسط دو نصف میکنند تا ریسک خرید پایین بیاید. گاهی هم ممکن از قسمت خوب آن برش خورده باشد که اینجا دلیل استفاده از واژه قمار یشم به میان می آید. هنگام خرید یشم گرانبها یا جیدیت در چین اگر در منبع نور چراغ رنگ خوبی بدهد قیمت آن تا دو ملیون دلار بابت هر کیلو نیز می رس.باید توجه کنید که سنگ خام جیدیت را حتما با حضور یک کارشناس باتجربه خرید نمایید و از خریدهای اینترنتی بدون شناسنامه جدا بپرهیزید.

قیمت گذاری یشم گرانبها

در اوایل سال 2013 هر کیلو جید سیبری 500 تا 650 دلار بود در پایان سال بعد ( 2014 ) این قیمت به 1000 دلار رسید و 50 هزار دلار آمریکا قیمت هر کیلو یشم سیبری با پدیده چشم گربه می بود ( سال 2115 ) .

خصوصیات سنگ نفریت (Nephrite)

نفریت در زبان یونانی به معنی “کلیه Nephriticus” است. فرمول شیمیایی نفریت Ca2(MgFe)5[OH2Si4O11]2 و از گروه آکتینولیت، مات تا نیمه شفاف با سختی آن 6 تا 6.5 در مقیاس موهس، دارای رنگهای سبز، سفید، خاکستری مایل به زرد یا قرمز و قهوه ای، آبی مایل به سبز، سیاه و غالبا به صورت خالدار دیده میشود. جیدیت و نفریت ترکیبات معدنی متفاوتی دارند. جیدیت یک پیروکسن غنی از آلومینیوم است، در حالی که نفریت یک آمفیبول غنی از منیزیم است. با این حال، این دو ماده معدنی خواص فیزیکی بسیار مشابهی در چشم افراد عادی دارند. نوع های باکیفیت نفریت به رنگ سبز است. شکستگی آن تیز مانند و سوزنی شکل است. این کانی پدیده فلورانس ندارد و برخلافجادئیت یا جیدیت دارای کلیواژ کامل در جهت طولی است. مراکز اصلی تراش یشم سبز و نفریت در کانتون، پکن و هنگ کنگ قرار دارد.کاربرد نفریت در ساخت اشیا کلکسونی و تراش حجمی مانند مجسمه های مذهبی بسیار زیاد است. درگذشته از سنگ کوارتز جهت تراش آن استفاده می شد ولی امروزه از ماده سخت تر کربوراندوم یا پودر الماس استفاده می شود.

منابع و معادن نفریت در جهان

ذخایر مهم نفریت در غرب سینک کیانگ در نزدیکی کاشغر و ختن در چین قرار دارد و معمولا بین سنگهای سرپانتین و رسوبات بستر رودخانه دیده می شود. ذخایر دیگری در قاره استرالیا و کشورهای برمه، برزیل، کانادا، آمریکا، مکزیک، گینه نو، تایوان و لهستان وجود دارد. مهم ترین نوع این کانی ” یشم اسفنجی یا یشم چینی ” است که به رنگ سبز تیره دیده می شود. نوعی دیگر نیز به رنگ سبز اسفنجی که به یشم روسی معروف است در غرب دریاچه بایکال وجود دارند. در جنوب نیوزلند نیز از این کانی وجود دارد که مقدار آن ناچیز و صادر کردن آن هم ممنوع است.

سنگهای مشابه نفریت

سنگهای زیادی مشابه نفریت وجود دارد که می توان به آگاماتولیت، فلدسپار آمازونیت، آونتورین، بوونیت، کالیفرنیت، کریزوپراز، مرمر کنمارا، گارنت گروسولار، پلاسما، پراز، پرنیت، سرپنتین، اسمیت سونیت، وردآنتیک و ویلیامزیت اشاره کرد. نگین های جید را بصورت مصنوعی و یا آن را غالبا به شکل تریپلت می سازند بدین صورت که نگین یشم سبز مات به فرم کابوشن تراشیده و لایه از جید سبز نیمه شفاف با چسب مخصوص سبز رنگی می چسبانند که این فرآورده بسیار شبیه یشم سلطنتی است.

تفاوت سنگ جادئیت و نفریت

تا قبل از سال 1863 تصور می شد که یشم سبز (Jade) و نفریت (Nephrite) هر دو از یک گروه هستند. تا اینکه یک فرانسوی ثابت کرد این دو کانی با قدمت هفت هزار ساله خود متفاوت اند و جادئیت از گروه یشم سبز و نفریت از گروه هورنبلند است. هرچند در عامیانه هر دو اینها به اسم جید یا یشم خوانده می شوند زیرا احتمالا تمایز آن دو برای اشخاص عادی خیلی مشکل بوده است. نفریت (سختی 6 تا 6.5 ) سنگی با سختی کمتر (حدود 10%) از جیدیت (سختی 6.5 تا 7) است. همچنین سفتی نفریت به دلیل بافت فیبری آن بیشتر از جیدیت است. ذخایر نفریت از جیدیت بسیار بیشتر و از نظر ارزش و قیمت نیز پایینتر آن میباشد.

نحوه تشخیص یشم اصل

این کانی ممکن است با سنگهای زیادی اشتباه گرفته شود. سطح سنگ جید غالبا شیارها و حباب هایی وجود دارد که با لوپ 10 می توان آنها را مشاهده کرد. سنگ جید قابلیت جذب گرمای بالایی دارد و چنانچه آن را سرد کنید بعد از مدتی گرم می شود. بسیاری از یشم هایی که در بازار ایران بفروش می رسند درواقع سرپانتین باکیفیت هستند. البته باید بدانید بهترین روش تشخیص فقط مراجعه به آزمایشگاه معتبر است. با روش اسپکترومتری مادون قرمز می توان حضور پلیمرها در جیدیت را پی برد.

جیدیت دارای یک طیف جذب متمایز مفید در شناسایی است. دارای پیک قوی در 4375 و باندهای ضعیف در 4500 و 4330 است. خط 4375 تشخیصی است اما ممکن است در مواد غنی و سبز تیره دیده نشود که دارای طیف کروم است: خط قوی در 6915، ضعیف در 6550 و 6300. با تست چراغ قوه UV می توان به مواد پلیمری (حداقل آنهایی که پدیدار می شوند) که تغییر رنگ سبز یا آبی می دهند پی برد. ولی تست فرابنفش دیگر دریشم‌های بهسازی شده با تکنولوژی جدید کاربردی نداشته و نمیتواند مواد رنگ یا پلیمیری تزریق شده را نشان دهد. از طرفی آزمایشگاه هایی که تکنولوژی و دستگاه مناسب را ندارند در تشخیص آنها ناتوانند.

جیدیت سنگی متراکم است و وزن مخصوص بالایی دارد و چنانچه با سنگهای سبز همشکل خود مقایسه کنید سنگین تر است هرچند که باید دقیقا حساب شود. همچنین سختی بالای آن را می توان با کشیدن فلز روی آن تست کرد. اگر خش انداخت و پاک شد احتمالا جید است و اگر روی سنگ ماندگار شد ممکن است نفریت یا.. باشد. درون یشم اصل معمولا ناخالصی وجود دارد و اغلب جیدیت ها اینکلوژن‌هایی ابری شکل دارند که رنگ سنگ را یکدست نشان نمیدهند.

آیا یشم جیدیت سنتتیک هم داریم؟

جنرال الکتریک (GE) با موفقیت یشم جیدیت را در آزمایشگاه سنتز کرد. در دهه 1980، اولین نتایج دارای ضریب شکست، وزن مخصوص، طیف جذبی و فلورسانس مشابه سنگ‌های طبیعی بودند، اما سختی بیشتری داشتند، تا 8، و تفاوت رنگ و بافت داشتند. چندین رنگ مختلف ایجاد شد، اما مواد سبز با کیفیت گوهری در نظر گرفته نشد. با این حال، در سال 2002، جنرال الکتریک مواد سبز رنگی را سنتز کرد که از نظر کیفیت با “یشم امپریال” رقابت می کرد. این نتایج به جز تفاوت در نور مرئی و طیف جذب مادون قرمز، مشابه یشم طبیعی بود.