مشخصات سنگ فیروزه
فیروزه کانی از جنس فسفات آبدار آلمینیوم و مس با ساختار بلوری کج وجهی (تری کلینیک)، شفافیتی کدر و مومی شکل و سختی 5-6 درجه در مقیاس موهس است. این سنگ تحت تاثیر محلول های اسیدی در محیط آبی تشکیل می شود و به صورت توده های فشرده یا رگه هایی جداگانه در داخل شکاف سنگ ها به صورت گرد یا قلوه ای شکل یافت می شود. بهترین مناطق از نظر آب و هوایی جهت تشکیل این سنگ مناطق خشک می باشد. این گوهر معمولا در مناطقی یافت می شود که در آن صخره های به جا مانده از فعالیت های آتشفشانی بوده یا حرارت زمین در شکل گیری آن دخالت داشته است.
درواقع فیروزه تنها در چند منطقه روی زمین تولید می شود: مناطق خشک و بایر که در آنجا آب های زیرزمینی اسیدی و غنی از مس به سمت پایین نفوذ کرده و با مواد معدنی حاوی فسفر و آلومینیوم واکنش نشان می دهند. نتیجه این فرآیند رسوبی یک ترکیب متخلخل، نیمه شفاف تا مات از مس هیدراته و فسفات آلومینیوم هست.
فیروزه سنگی با بافت متخلخل است و هرچه تخلخل و حباب های درون این سنگ کمتر باشد درصد خلوص آن بیشتر و درنتیجه سختی و استحکام آن بیشتر و احتمال شکستگی و ترک خوردگی جهت استخراج اولیه و یا تراش آن کمتر می شود. به دلیل خلل و فرج های فراوان در این سنگ می توان برای خوش رنگ کردن آن از نمک های مس و آنیلین Aniline استفاده نمود.
جدول خصوصیات سنگ فیروزه | |
---|---|
ترکیب شیمیایی | فسفات مس آلومینیوم CuAl6(PO4)4(OH)8·4H2O |
سیستم کریستالی | تری کلنیک |
رنگ | فیروزه ای، آبی، سبز آبی، سبز |
رنگ خاکه | آبی مایل به سفید |
شفافیت | اوپاک |
رخ | خوب – معمولا بدون رخ |
شکستگی | شکننده و صدفی |
جلا | روغنی تا نیمه شیشه ای |
ضریب شکست نور | 1.61 – 1.62 |
شکست دوگانه | +0.040 |
سختی موهس | 6 – 5 |
وزن مخصوص | 2.6 – 2.9 |
فلورسانس | سبز، زرد، آبی روشن |
رگه های قهوه ای سنگ فیروزه
اغلب در این سنگ به علت اکسیداسیون آهن، رگه هایی قهوه ای رنگ به اندازه دو سانتیمتر از کانی لیمونیت دیده می شود، وجود ذرات ریز ماسه سنگ یا رگه های اکسید منگنز یا یشم سبز این سنگ را به رنگ خاکستری سیر درمی آورد. این سنگ ممکن است با کانیهایی مالاکیت و کریزوکولا تشکیل تودههای به هم فشرده و آمیخته را بدهند.
این گوهر را با رگه های سیاه “فیروزه تارعنکبوتی” (Spiderweb Turquoise) نامیده می شود. در موارد نادر که رگه های آن طلایی می باشد بسیار با ارزش تر می باشند. رنگ های سبز آبی کمرنگ و سبز آبی از ارزش کمتری برخوردار هستند. این رنگ ها به علت وجود کم یا زیاد بودن عناصری مثل مس و آهن می باشد. همچنین وجود اینکلوژن هایی مانند پیریت و هماتیت درون سنگ فیروزه که از سنگ میزبان به جای مانده است رگه های طلایی زیبایی به آن می دهد که البته به قیمت آن نیز می افزاید.با درنظر گرفتن همه این مسائل به همین دلیل نوع اصیل آن با رنگ آبی یک دست بسیار کمیاب است. شاید به همین دلیل است که سنگ فیروزه نیشابور با رگه های زیبای خود و رنگ آبی آسمانی اش در دنیا مشهور می باشد!
مشخصات سنگ فیروزه از نظر رنگ
رنگ جذاب و آبی این گوهر زیبا به دلیل حضور عنصر مس است. اگر این سنگ در منطقه ای که میزان مس معادن آن بیشتر است استخراج شود، آبی آن بیشتر و به رنگ آبی آسمانی خواهد بود. معمولا تغییر رنگ فیروزه از آبی به سبز به علت از دست دادن آب درون سنگ طی مرور زمان می باشد. علت تفاوت رنگ فیروزه به علت نسبت آهن به مس است. اگر در آن معدن، قسمتی از آلومینیوم توسط آهن جایگزین شود، به رنگ مایل به سبز و اگر میزان روی افزون تر باشد، به ترکیبی از رنگ های زرد و ســبز دیده می شود که معمولا پدیده ای نادر است.
منابع سنگ فیروزه در جهان
سنگ فیروزه در مناطقی هم چون ایران، تبت، چین، مصر و جنوب غربی آمریکا به دست می آید. گرچه درجه خلوص و رنگ تولیدات اغلب معادن آن با هم متفاوت است ولی اغلب این سنگها حداقل از لحاظ شکل ظاهری شبیه هم هستند. فیروزه در مناطق مختلفی از کشور منجمله نیشابور، باغو (دامغان)، الله آباد و یخ آباد (کاشمر)، میدوک و چاه فیروزه (شهر بابک) شناسایی و بسته به کیفیت و ارزش اقتصادی آنها بهره برداری می گردد. معدن سنگ فیروزه نیشابور قدیمی ترین و مهم ترین معدن در کشور است و در سـطح جهان نیز از شهرت و اعتبار خاصی برخوردار است. نیشابور از گذشته های دور، شهری با اهمیت در کنار جاده ابریشم بود و از یک سو، فلات ایران را با آسیای مرکزی و از سوی دیگر، فلات آناتولی و سواحل مدیترانه را به چین پیوند می داد. ایــن معادن در مجاورت یک مسیر قدیمی قرار دارد که در روزگاران قدیم محل عبور کاروان های بازرگانی بوده است.
در مصر دو معدن از معادن شبه جزیره سینا که «کشور فیروزه» نامیده می شد نیز وجود دارد که در زمره قدیمی ترین معادن شناخته شده جهان قرار دارند. این معادن اکنون ارزش اقتصادی چندانی ندارند و توســط بومیان به شکل ابتدایی استخراج می شود. سنگ فیروزه این منطقه سبز تر از نوع ایرانی آن است. امروزه بسیاری از فیروزه های که در ایران به فروش می رسند مربوط به شهر بابک کرمان هستند که چند سالی است منابع بسیار غنی از آن یافت شده است.
معادن فیروزه در غرب
جنوب غربی ایالات متحده از لحاظ تولید سنگ فیروزه بسیار غنی است و مناطقی مانند آریزونا، کالیفرنیا، کلرادو، نیومکزیکو و نوادا از مراکز عمده تولید آن در این کشور شناخته می شوند. در حال حاضر، آریزونا بزرگترین تولیدکننده این سنگ در کشــور است. نــوادا دیگر ایالت آمریکاست که با داشتن 120معدن، بخش عظیمی از سنگ فیروزه مورد استفاده صنعت جواهر سازی را تامین می کند. مرغوب تریــن نوع آن در ایالت متحده، از معدن لس کریلوس نیومکزیکو به دست می آید و قبل از ورود فاتحان اسپانیایی به قاره جدید، سنگ این معدن به طور گسترده توسط بومیان مورد بهره برداری قرار می گرفت.