سنگ یشم چیست

سنگ یشم (جید یا jade) نامی است که بین دو کانی متفاوت مشترک است، نفریت یک سیلیکات منیزیم و کلسیوم و جیدیت یک سیلیکات آلومینیوم و سدیم. در گذشته از خواص سنگ یشم برای ارتباط با عالم کیهانی و یا حتی پزشکی نیز استفاده می شد. این کانی با ساختار بلوری درهم پیچیده و متصل به هم موحب شده تا در حکاکی و کاروینگ بسیار مناسب باشد و در رنگهای باکیفیت قیمت سنگ یشم جیدیت اصل بسیار بالا ببرد.

نام یشم یا جید (Jade) از کجا آمده است

یشم امروزه به دو نوع جیدیت (یشم سخت و گرانبها) و نفریت (یشم ارزان قیمت) تقسیم بندی می شود. جیل هابز گوهرشناس خاطرنشان می کند که چینی ها این دو سنگ را از هم متمایز می کردند: نفریت به عنوان yu شناخته می شد، در حالی که جیدیت از برمه به عنوان fei-ts’ui شناخته می شد. با این حال، بازرگانان اروپایی که در این زمان با چین تجارت می‌کردند، هر دو سنگ را به دلیل شباهت‌های ظاهری، تحت عنوان رایج «یشم یا جید (jade)» دسته‌بندی کردند. تا سال 1863 بود که آلکسیس دامور، کانی شناس فرانسوی، یشم را به عنوان دو کانی متمایز تشخیص داد – یشم و نفریت. اصطلاح “جیدیت (jadeite)” پس از یشم ابداع شد.

هنگامی که آمریکای مرکزی و جنوبی توسط اسپانیا تصرف شد این نام از واژه اسپانیولی Piedra de jada به معنی “سنگ افسردگی” گرفته شد. در زبان چینی مترادف آن “YU” خوانده می شود که رایج نیست.

تاریخچه سنگ یشم در ایران

برای هزاران سال، صنعتگران چینی نفریت را در اشیاء کاربردی و هنری و همچنین جواهرات کار می کردند. بسیاری از رسوم اجدادی سنتی چینی و نمادگرایی مرتبط با یشم از نفریت سرچشمه گرفته است. با این حال، در اواسط قرن 18، یک سنگ قیمتی سبز رنگ جدید از همسایه برمه (که اکنون به نام میانمار شناخته می شود) وارد چین شد. چینی ها به این سنگ احترام زیادی قائل می شدند. همانطور که معلوم شد، این یشم جیدیت بود. سنگ جید یک کالای وارداتی بود و اشیا حکاکی شده از جنس یشم در آثار قدیمی گواه از روابط بالای ایران و چین بین قرن 14 تا 17 میلادی داشت.

انواع سنگ یشم

بطور کلی یشم دو گروه یشم جیدیت (Jadeite) و نفریت (Nephrite) که نوع ارزان یشم و از گروه هورنبلند است تقسیم بندی می شوند. یشم به رنگهای سبز، سیاه، بنفش، سرخ، اسطوخودوسی و آبی وجود دارد. جیدیت ها همچنین می توانند در ترکیب با سایر کانی های گروه پیروکسن در محلول های جامد ایجاد شوند. با این حال، این مخلوط ها همیشه انواع جیدیت در نظر گرفته نمی شوند. محتوای یشم جیدیت در این مواد گوهری می تواند متفاوت باشد.

به عنوان مثال ماو سیت سیت (Maw Sit Sit) سنگی است که فقط در نزدیکی روستای میانماری که از آن نام گرفته است یافت می‌شود. دارای رنگ سبز تیره با لکه های سیاه و رگه های سبز است. نمونه ها به طور معمول حاوی یشم (15%)، kosmochlor (گاهی اوقات ureyite نامیده می شود)، فلدسپات آلبیت و سایر مواد معدنی هستند. امفاسیت نیز ممکن است حاوی جیدیت، اوژیت و اگزیرین باشد.

خصوصیات سنگ یشم جیدیت چیست

این کانی تا قبل از سال 1750 در چین ناشناخته بود. نام جیدیت (Jadeite) از Jade مشتق شده است و نوعی پیروکسین اشباع شده از سیدیم و آلومینوم با فرمول شیمیایی [NaAl[Si2O6 می باشد و درواقع با ارزش ترین نوع بلورهایی با ساختار داخلی درهم تنیده میکروکریستالین است.

سختی یشم جیدیت بین 6.5 تا 7 در مقیاس موهس بوده و داری کلیواژ ناقص با فرم شکستگی آن سوزنی شکل و شکننده است که این نقاط شکستگی مات بوده ولی درصورت جلا دارای درخششی روغنی یا مرواریدی می شود.

انواع رنگ در سنگ یشم جیدیت چیست

تنوع رنگ در یشم جیدایت بالاست و به رنگهای سیاه، سبز، سفید، زرد، قهوه ای و حتی زرد دیده می شود. جیدیت با رنگ سبز زمردی و نیمه شفاف به یشم سلطنتی نیز معروف است و در برمه وجود دارد. عامل ناچیز کروم باعث رنگ سبز می شود. رنگهای قرمز تا نارنجی آن مدیون لکه های اکسید آهن در ترک ها می باشد. به عنوان مثال جیدیت اسطوخودوسی توسط منگنز رنگ شده است و در ژادئیت با کیفیت زیر منبع نور این رنگ بصورت زمردی پدیدار شده و ارزش آن را بسیار بالا می برد.

یشم با ارزش سفید رنگی است که به یشم ختن هم معروف می باشد و در چین به آن ” دمبه گوسفند ” می گویند، از ارزش والایی برخوردار است از آنرو که هم رنگ سفید دلنشینی دارد و هم جلایی چرب است . یشم ختن درواقع نوع سفید یشم نفریت که از منطقه Hetian (a.k.a. Khotan) در جنوب غربی Xinjiang چین استخراج میشود. با این حال این منطقه منحصرا سفید نداشته و نمونه های سبز نفریت با رنگ زنده نیز وجود دارد. تا به امروز، بهترین منبع این نفریت سفید به اصطلاح “دمبه گوسفندی” در نزدیکی Hetian در استان سین کیانگ در غرب چین است که به یشم  سفید ختن معروف است. ناحیه سین کیانگ یا ایغورستان نام بزرگترین استان چین است که در گذشته ترکستان چین یا ترکستان خاوری نام داشته و به زبان قدیمی سکایی ختن صحبت میکرد. آنها که ریشه و فرهنگی بسیار نزدیک به ایرانیان باستان داشته و از طریق جاده راه ابریشم این نوع یشم را وارد ایران میکردند. یشم ختن اساسا به همین دلیل بسیار در ادبیات قدیمی ما جایگاه ویژه ای دارد.  جیدیت اغلب بصورت کابوشن (14*10 میلیمتر) تراشیده میشود. پدیده چند رنگی و همچنین پراکندگی نور را ندارد و میزان ضریب شکست نور آن بین 1.654 تا 1.667 می باشد. به طور کلی می توان آن را نیمه شفاف تا اوپاک در نظر گرفت.

انواع کیفیت راف جیدیت

امپریال جیدایت (Ahye Kyauk Stein) : که همانطور از اسمش پیداست به یشم سلطنتی و با کیفیت ترین آن معروف است و داری رنگ سبز واضح و زنده (vivid) با خلوص بالا است و در قطعات کوچک استفاده می شود.

جیدایت تجارتی (At The Kyauk) : که در حکاکی در نگین گردنبند یا اشیا زینتی کاربرد دارد.

جیدایت Utility (At The Kyauk) : که از آن در حجاری یا تراش مجسمه ها و غیره استفاده می شود.