شهاب سنگ چیست؟

Meteoroids همان چیزی هستند که ما سنگ‌های فضایی یا شهاب سنگ می‌نامیم و اندازه آن‌ها از دانه‌های گرد و غبار تا سیارک‌های کوچک است. هنگامی که سنگ‌های فضایی با سرعت زیاد وارد جو زمین (یا سیاره دیگری مانند مریخ) می‌شوند و می‌سوزند گلوله‌های آتشین یا شهاب نامیده می‌شوند. هنگامی که یک شهاب سنگ بتواند از جو زمین عبور کرده و به زمین برخورد کند به آن «سنگ آسمانی» (meteorite) می‌گویند.

بیشتر سنگ‌های آسمانی که به زمین می‌رسند شهاب سنگ‌های بزرگتری بوده‌اند که شکسته یا منفجر شده‌اند. برخی سنگ‌های آسمانی رسیده به زمین تکه‌هایی از ستارگان دنباله‌دار، برخی دیگر از سیارک‌ها و برخی حتی از ماه و سیارات دیگر می‌آیند. برخی از شهاب سنگ‌ها جنس سنگی دارند در حالی که برخی دیگر جنس فلزی دارند و گروهی نیز ترکیبی از سنگ و فلز هستند.

وقتی شهاب‌ سنگ ‌ها با سرعت زیاد وارد جو زمین یا سیاره دیگری مانند مریخ می‌شوند و می‌سوزند به آن‌ها شهاب می‌گویند که ما به آن‌ها ستاره دنباله دار نیز یاد می‌گوییم. حتی گاهی اوقات شهاب سنگ‌ ها می‌توانند از ونوس نیز روشن‌تر به نظر برسند در این زمان است که آن‌ها را گلوله‌های آتشین می‌نامیم. تخمین دانشمندان این است که هر روز حدود 48٫5 تن (44,000 کیلوگرم) ماده شهاب سنگ بر روی زمین می‌بارد.

بارش شهابی

در هر شب معمولاً چندین شهاب در هر ساعت دیده می‌شود. هنگامی که در آسمان شهاب سنگ های زیادی وجود داشته باشد یک بارش شهابی در حال رخداد است. برخی از بارش‌های شهابی سالانه یا در فواصل زمانی معین هنگام عبور زمین از کنار بقایای گرد و غبار باقی مانده توسط یک دنباله دار (یا در مواردی سیارک) رخ می‌دهد.

بارش‌های شهابی معمولاً به نام ستاره یا صورت فلکی نزدیک به جایی که به نظر می‌رسد بارش شهابی از آنجا شروع می‌شود، نام‌گذاری می‌شوند.

مشهورترین بارش شهابی دوره‌ای بارش شهابی «برساوشی» (Perseids) است که هر ساله حدوداً 12 آگوست (۲۲ مرداد) به اوج خود می‌رسد. هر شهاب سنگ یک قطعه کوچک از دنباله دار Swift-Tuttle است که هر 135 سال زمینی یک چرخش کامل حول خورشید انجام می‌دهد.

از دیگر بارش‌های قابل توجه شهابی می‌توان به لئونیدها که به دنباله دار Tempel-Tuttle مرتبط است اشاره کرد. اکثر دنباله دار ها بقایایی بین یک دانه شن و یک نخود‌فرنگی دارند و قبل از رسیدن به زمین در جو می‌سوزند.

گاهی اوقات گرد و غبار حاصل از شهاب‌ها توسط هواپیماهایی که می‌توانند در ارتفاع زیاد پرواز کنند جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه‌های ناسا مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

یافتن سنگ‌های آسمانی

بیشتر سنگ‌های فضایی که کوچکتر از یک زمین فوتبال هستند در جو زمین از بین می‌روند. این سنگ‌ها با سرعتی برابر با ده‌ها هزار مایل در ساعت حرکت می‌کنند و به دلیل فشاری که به آن‌ها وارد می‌شود، سنگ خرد می‌شود و یک شعله درخشان ایجاد می‌شود.

معمولاً سنگی که به زمین می‌رسد کمتر از 5 درصد از شی اصلی است که از بیرون از جو شروع به حرکت کرده است. این سنگ‌های آسمانی قطعه‌هایی از شهاب هستند و به طور معمول اندازه آن‌ها بین یک سنگریزه تا یک مشت دست است.

بیشتر بارش‌های شهابی از دنباله دار ها ناشی می‌شوند که مواد آنها کاملاً شکننده است و به صورت کلی قطعات کوچک دنباله دار ها بعد از ورود به جو نجات پیدا نمی‌کنند و چیزی از آن‌ها باقی نمی‌ماند. از نظر تئوری دو بارش شهابی Taurids و Geminids می‌توانند سنگ‌های آسمانی را به سطح زمین برسانند اما تاکنون هیچ بقایایی به طور قطعی از آن‌ها ردیابی نشده است.

چرا شهاب سنگ ها مهم هستند؟

شهاب سنگ هایی که به زمین می‌افتند نشان‌دهنده مواد گوناگونی هستند که میلیاردها سال پیش سیارات را تشکیل داده‌اند.

چگونه بدانیم که شهاب سنگ ها از کجا آمده‌اند؟

بیشتر شهاب سنگ های یافت شده در زمین که اینک سنگ‌های آسمانی شده‌اند از سیارک‌های خرد شده ناشی می‌شوند گرچه برخی از آن‌ها ممکن است از مریخ یا ماه نیز باشند. از نظر  تکه‌های کوچک عطارد یا زهره نیز می‌توانند به زمین برسند اما تاکنون هیچ یک به طور قطعی شناسایی نشده‌اند.

دانشمندان با چندین روش می‌توانند منشاء شهاب سنگ ها را دریابند. آنها می‌توانند با استفاده از یافته‌های تصویربرداری از سقوط شهاب سنگ برای محاسبه مدار و طرح مسیر کمربند سیارکی که شهاب سنگ از آن جدا شده است استفاده کنند. همچنین می‌توانند با بررسی ترکیبات شهاب سنگ ها آن‌ها را با طبقات مختلف سیارک‌ها مقایسه کرده و سن آن‌ها را تخمین بزنند که تا کنون بیشترین سنی که از شهاب سنگ ها یافت شده است ۴٫۶ میلیارد سال است.

چه نوع شهاب سنگ هایی تا کنون پیدا شده است؟

تاکنون بیش از 50 هزار شهاب سنگ در زمین پیدا شده است. از این تعداد ۹۹٫۸ درصد از سیارک‌ها حاصل می‌شود. کسر کوچک باقی مانده (یعنی ۰٫۲ درصد) شهاب سنگ ها تقریباً به طور مساوی بین شهاب سنگ های مریخ و ماه تقسیم شده است.

بیش از 60 سنگ آسمانی شناخته شده از مریخ در اثر برخورد شهاب سنگ ها با مریخ ایجاد شده و به زمین رسیده‌اند. همه این قطعات سنگ‌های آذرین بلور شده از ماگما هستند و بسیار شبیه سنگ‌های زمینی با برخی ترکیبات مشخص هستند که نشان‌دهنده منشاء آن‌ها از مریخ است.

تقریباً 80 سنگ آسمانی از نظر کانی‌شناسی و ترکیب شبیه سنگ‌های مأموریت آپولو هستند (که طی آن انسان برای اولین بار روی ماه قدم گذاشت) و به اندازه‌ای متمایز هستند تا نشان دهند که از قسمت‌های دیگر ماه آمده‌اند. مطالعات شهاب سنگ های ماه و مریخ مطالعات سنگ‌های ماموریت آپولو و اکتشاف رباتیک مریخ را تکمیل می‌کند.