شهاب سنگ چیست؟
شهاب سنگ جرمی آسمانی است که پس از وارد شدن به جو زمین، نوری درخشان از خود ساطع می‌کند و گاهی اوقات به سطح زمین سقوط می‌کند.
جهان هستی بسیار گسترده است؛ در این فضای بی‌کران، اجرام آسمانی زیادی وجود دارند؛ برخی از این اجرام نیز دارای مدارهایی مستقل هستند که به آن‌ها شهاب‌واره گفته می‌شود. برخی اوقات، این شهاب‌واره‌ها از مدار خود خارج و وارد جو زمین می‌شوند. اصطکاک بین این شهاب‌واره‌ها و جو زمین، موجب سوختن و ایجاد درخشش این شهاب‌واره‌ها می‌شود؛ علاوه بر این، این شهاب‌واره‌ها بر اثر این اصطکاک، بسیار داغ می‌شوند و گاهی، کاملا از بین می‌روند. با این حال، برخی از این شهاب‌واره‌ها موفق به عبور از جو زمین می‌شوند و خود را به سطح زمین می‌رسانند؛ به این شهاب‌واره‌های سقوط کرده روی زمین، شهاب سنگ گفته می‌شود.
تمام شهاب‌واره‌هایی که موفق به عبور از جو زمین می‌شوند و خود را به سطح زمین می‌رسانند، شهاب سنگ نامیده می‌شوند. هر ساله، بیش از ۱۰۰ شهاب سنگ روی زمین سقوط می‌کنند؛ اما این شهاب سنگ‌ها بسیار ریز هستند. اندازه کوچک این شهاب سنگ‌ها باعث می‌شود تا اصطکاک آن‌ها با جو زمین، جلوی سرعت آن‌ها را بگیرد؛ در نتیجه، آن‌ها در اثر اصطکاک نمی‌سوزند و به‌آرامی به سطح زمین سقوط می‌کنند.
چگونه به وجود می‌آید؟
در منظومه شمسی، تکه‌های به جامانده زیادی از سیاره‌های سرگردان وجود دارند؛ بیشتر این تکه‌ها را می‌توان در مدار مریخ و مشتری پیدا کرد. گاهی اوقات، بر اثر اتفاقاتی، این سنگ‌ها از مدار خود خارج شده و در فضای گسترده منظومه شمسی سرگردان می‌شوند؛ برخی از آن‌ها نیز در مسیر برخورد با زمین قرار می‌گیرند و تبدیل به شهاب می‌شوند.
گاهی اوقات، برخورد ستاره‌های دنباله‌دار با سطح مریخ یا ماه، باعث پرتاب تکه‌هایی به فضا می‌شود؛ گرانش زمین نیز این تکه‌ها را به خود جذب می‌کند. به همین دلیل است که برخی از شهاب سنگ‌ها دارای موادی همانند مواد تشکیل‌دهنده ستاره‌های دنباله‌دار هستند. برخی از شهاب سنگ‌ها نیز از سیارک‌هایی می‌آیند که به دور خورشید در حال چرخیدن هستند.
شهاب سنگ چگونه به سطح زمین می‌رسد؟
بیشتر شهاب سنگ‌ها از کمربند سیارکی بین مدار مریخ و مشتری به‌سمت داخل منظومه شمسی راهی می‌شوند. این شهاب سنگ‌ها اندازه‌های مختلفی دارند و بر اثر گرما یا جاذبه خورشید، از مدار خود خارج می‌شوند؛ البته باید توجه داشت که رخ دادن این موضوع، ممکن است سال‌ها زمان ببرد. در هر صورت، این تکه‌ها با خارج شدن از جای خود، به‌سمت زمین راهی می‌شوند.
ممکن است برخورد شهاب سنگهای بزرگ بر سطح ماه نیز سبب شود تا برخی قطعات سطح ماه به‌سمت زمین پرتاب شوند. البته باید توجه داشت که تاکنون، هیچ‌گونه شهاب سنگی از سمت داخل منظومه شمسی یعنی از سمت سیاره‌های عطارد یا ناهید به‌سمت زمین نیامده است؛ چراکه برای حرکت آن‌ها به این سمت، نیروی زیادی برای مقابله با جاذبه خورشید نیاز است.
در هر صورت، شهاب سنگ‌ها پس از رسیدن به جو زمین، با اصطکاک شدیدی از سوی جو زمین روبه‌رو می‌شوند؛ شهاب سنگهای کوچک بر اثر حرارت زیاد ناشی از اصطکاک نابود خواهند شد؛ شهاب سنگهای بزرگ نیز بر اثر این اصطکاک، متلاشی خواهند شد. تنها شهاب سنگ‌هایی که دارای اندازه مناسبی هستند، از اصطکاک جان سالم به در می‌برند و به سطح زمین می‌رسند.
شهاب سنگ ها چند وقت یکبار به زمین برخورد می‌کنند؟
تقریبا زمین هر روزه توسط شهاب سنگ‌ها بمباران می‌شود؛ اما این شهاب سنگ‌ها بسیار کوچک هستند و در اثر اصطکاک می‌سوزند و نابود می‌شوند. با این حال، برخورد اجسام بزرگ‌تر با سیاره زمین، به‌ندرت رخ می‌دهد. بنا بر گفته سازمان هوا و فضای آمریکا (ناسا)، اجسامی به‌اندازه یک خوردو، هر ساله به زمین برخورد می‌کنند. بزرگترین و فاجعه‌آمیزترین برخورد شهاب سنگ به سطح زمین در سال‌های اخیر، در سال ۱۹۰۸ میلادی در روسیه رخ داده است؛ در طی این برخورد، بخش زیادی از جنگل‌های سیبری نابود شده بودند.
آیا کسی تاکنون به‌علت برخورد شهاب سنگ کشته شده است؟
سطح زمین بسیار گسترده است و شهاب سنگ‌ها آن‌قدر زیاد نیستند که احتمال برخورد آن‌ها با انسان‌ها وجود داشته باشد. از همین رو، تاکنون هیچ‌گونه گزارشی مبنی بر کشته شدن انسان بر اثر برخورد شهاب سنگ به ثبت نرسیده است. در سال ۱۹۱۱ میلادی، یک برخورد شهاب سنگ ۴۰ کیلوگرمی، باعث کشته شدن یک سگ شده بود. این شهاب سنگ از سطح سیاره مریخ بوده است. در سال ۱۹۹۲ میلادی نیز یک پسر در اوگاندا، برخورد شهاب سنگ را تجربه کرده است؛ او از این حادثه آسیبی ندیده و جان سالم به در برده بود.
انواع شهاب سنگ
به‌طور کلی، شهاب سنگ‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد که شامل شهاب سنگهای آهنی، سنگی و آهنی-سنگی است. البته، امروزه دانشمندان و محققان با استفاده از ساختار، ترکیب شیمیایی و کانی‌شناسی این شهاب سنگ‌ها، آن‌ها را در گروه‌های متعددی دسته‌بندی می‌کنند. سرمنشا بیشتر شهاب سنگهای کشف شده در سیاره زمین، عمدتا سیارک‌ها هستند و تقریبا ۰٫۲ درصد آن‌ها از سطح سیاره مریخ یا ماه پرتاب شده و به زمین رسیده‌اند.
شهاب سنگ های آهنی
باور بر این است که شهاب سنگهای آهنی در حقیقت، هسته سیارک‌ها بوده‌اند. این نوع شهاب سنگ‌ها عمدتا از آهن و نیکل تشکیل شده‌اند. هر چند، مقداری سولفید و کاربید نیز ممکن است در آن‌ها وجود داشته باشد. در حقیقت، به هنگام فروپاشی عناصر رادیواکتیو در ابتدای تاریخ منظومه شمسی و همچنین ذوب شدن بسیاری از سیارک‌ها، آهن داخل سیارک‌ها در درون هسته متراکم شده و یک هسته فلزی را ایجاد کرده است. این ساختار شهاب سنگ‌ها بسیار شبیه به ساختار سیاره زمین و دیگر سیاراتی همچون مریخ و زهره است؛ این سیارات خودشان دارای هسته‌هایی فلزی هستند.
شهاب سنگ های سنگی – آهنی
این نوع شهاب سنگ‌ها نیز همانند شهاب سنگهای آهنی، از آهن و نیکل شکل گرفته‌اند. هر چند در این نوع شهاب سنگ می‌توان سیلیکات و سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را مشاهده کرد. این شهاب سنگ‌ها که زیباترین شهاب سنگ‌ها محسوب می‌شوند، دارای دو نوع مختلف، پالازیت و مزوزیدریت هستند. پالازیت‌ها بلورهای بزرگی به رنگ سبز زیتونی دارند؛ در این نوع شهاب سنگ، نوعی سیلیکات آهن منیزیم به نام الیوین وجود دارد. شهاب سنگهای مزیوزیدریت، هنگامی تشکیل می‌شوند که باقی‌مانده برخورد دو سیارک با یکدیگر مخلوط شوند. این شهاب سنگ‌ها دارای فلز جامد و قطعات سنگی هستند که به هنگام ذوب شدن، با یکدیگر ترکیب می‌شوند.
شهاب سنگ های سنگی
شهاب سنگهای سنگی بیشتر از سیلیکات تشکیل شده‌اند. از این شهاب سنگ‌ها دو نوع وجود دارد که به نام کندریت‌ها و آکندریت‌ها شناخته می‌شوند. ترکیب این شهاب سنگ‌ها از جمله قدیمی‌ترین مواد شناخته‌شده در منظومه شمسی محسوب می‌شوند؛ در درون این شهاب سنگ‌ها، مواد معدنی مختلفی وجود دارد.
نام‌گذاری شهاب سنگ‌ها
معمولا شهاب سنگ‌ها با توجه به مکانی در آن پیدا می‌شوند و ویژگی‌ها و خصوصیات آن مکان، نام‌گذاری می‌شوند؛ با این حال، تاکنون هیچ‌گونه سیستم دقیقی برای نام‌گذاری شهاب سنگ‌ها بر اساس مکان پیدا شدن آن‌ها شکل نگرفته است. در حقیقت، این یابنده یا کلکسیونر است که این شهاب سنگ را در اختیار می‌گیرد و برای آن نامی انتخاب می‌کند. برخی از شهاب سنگ‌ها که در دست محققان و دانشمندان قرار دارند نیز بنابر ویژگی‌های خود شهاب سنگ نام‌گذاری می‌شوند.
اندازه شهاب سنگ‌ها چقدر است؟
می‌توان گفت که اکثر شهاب سنگ‌ها دارای اندازه‌های کوچکی هستند؛ وزن کوچک‌ترین شهاب سنگ‌ها حدود یک گرم است. وزن بزرگترین شهاب سنگی که تاکنون کشف شده است، به حدود ۶۰ تن می‌رسد. در حقیقت، شهاب سنگ‌ها برای ورود به سیاره زمین، باید دارای اندازه مشخصی باشند. در صورتی که اندازه شهاب سنگ بیش از حد کوچک باشد، قبل از اینکه سطح زمین را به خود ببیند، بر اثر اصطکاک جو زمین نابود می‌شود. در نقطه مقابل، اگر اندازه شهاب سنگ بیش از حد بزرگ باشد نیز قبل از رسیدن به سطح زمین، بر اثر حرارت زیاد منفجر خواهد شد.
این نکته را نیز باید مد نظر داشت که بسیاری از شهاب سنگ‌ها به هنگام برخورد با سطح زمین، از بین می‌رود. برخورد شهاب سنگ با زمین، آن‌ها را به گرد و غبار تبدیل می‌کند. گاهی اوقات، برخورد شهاب سنگ با زمین، باعث ایجاد حفره‌هایی می‌شود که همانند آن روی سطح ماه زیاد به چشم می‌خورد؛ اما دهانه‌های ایجاد شده در سطح زمین معمولا با بارش و دیگر عوامل زیست محیطی، به سرعت از بین می‌روند.
