سنگ اسپینل یا لعل چیست؟

ریشه اصلی اسپینل نامشخص است. در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.

وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد. شاید این موضوع بتواند اشتهای استعماری فرانسه و بریتانیا را در سال 1880 برای معادن یاقوت موگوک برمه را توضیح دهد.

اسپینل (Spinel) سنگی با سختی 8 – 7.5 در مقیاس موهس و ترکیب شیمیایی MgAl2O4 بوده که میتواند با فرم های اوکتاهدرون یا کریستال های مکعبی، ایزومتریک، هشت سطحی، دوازده سطحی و دو قلو رشد میکند. سنگ اسپینل در سه حالت زمین شناسی میتواند یافت شود:

به صورت بلور در سنگ های آهکی یا سنگ آهک دولومیتی مربوط به مجاورت دگرگونی، گَنیس یا سرپانتین

دانه های بدون شکل در سنگهای آذرین اصلی

سنگ ریزه های ساییده شده از آب در ته نشین های رسوبی

معادن و ذخایرسنگ لعل

کشورهای میانمار، تاجیکستان، سریلانکا، تایلند، ویتنام، کامبوج دارای بهترین کیفیت اسپینل با نام “یاقوت قرمز” هستند. کشورهای دیگری چون افغانستان، نپال، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار، نیجریه، جنوب غرب کنیا نیز رگه های مرغوب این سنگ مشاهده می شود. در ویتنام نزدیک منطقه Luc Yen، استخراج اسپینل و یاقوت از سال 1990 به طور جدی شروع شده است که اغلب اسپینل ها صورتی رنگ هستند.

در تانزانیا نیز در دهه 1980 میلادی در معادن اطراف شهرستان Morogoro، سنگهای اسپینل قرمز – صورتی رنگ تا قرمز آلبالویی و جلوه ای نئونی یافت شده است که امروزه گزارشهایی از اسپینل هایی شفاف و تراش خورده با اندازه 10 تا 50 قیراط نیز از تانزانیا گزارش شده است. اما بیاییم مهمترین مکان های دارای ذخایر این کانی را بررسی کنیم:

معدن اسپینل (لعل) بدخشان تاجیکستان و تاریخچه آن

معدن باستانی و تاریخی بدخشان (کوه لعل) در نزدیکی منطقه مرغاب در شرق ایالت بدخشان که اسپینل های آن در ایران قدیم عنوان “لعل بدخشان” شناخته میشود، یکی از مهمترین ذخایرسنگ لعل در تاجیکستان امروزی میباشد. گفته شده به علت یک زلزله شدید و در پی آن سقوط صخره های بزرگ از کوه و خرابی های ناشی از آن این معدن کشف شده است. در ارتفاعات 2900 متری بین کوروگ واشکاشیم کنار رود پانج، مرز بین تاجیکستان و افغانستان معدن کوه لعل قرار دارد که تقریبا نصف اسپینل های آن با رنگ سرخ و بقیه صورتی میباشند. استخراج از این معدن از قرن هفتم میلادی شروع شده و گفته شده سنگهای معروفی چون یاقوت تیمور و یاقوت پرنس سیاه که در اصل اسپینل بوده اند، از این مکان استخراج شده است. در طول قرن بیستم به علت شرایط جغرافیایی و بسته آنجا در اتحادیه جماهیر شوری، این معادن کمتر شناخته شده بودند. در جنگ بین امراتوری روسیه و بریتانیا بر سر استعمارگرایی و تعیین نقشه مرزها در آسیا، از آنجا که روسیه به جواهرات علاقه چندانی نداشت، این معادن روی نقشه در مرزبندی افغانستان و روسیه تعیین شدند و به نحوی از دید جهان مخفی شدند.

معدن اسپینل موگوک برمه (میانمار)

به جرات میتوان گفت قرمزترین اسپینل های جهان مربوط به شهرستان موگوک (Mogok) در میانمار میباشند. این اسپینل ها که تا سال ها تحت پادشاهی برمه به عنوان یاقوت سرخ استخراج میشدند. آنها در سایز کوچک تا متوسط در ذخایر اولیه آنجا در سنگهای مرمر همراه با آپاتیت آبی، کندرودیت و میکا دیده میشوند. البته اسپینل های موگوک در بسیاری از تناژ رنگی از قرمز مایل به ارغوانی تا قرمز خالص (مشهور به یاقوت سرخ قدیم)، صورتی روشن تا نارنجی مایل به قرمز که به “اسپینل های شعله” (flame spinels) مشهورند میتوانند یافت شوند.

نگهداری

این گوهر استقامت مطلوبی در مقابل آتش، اسید و سقوط دارد اما توصیه می شود که در نگهداری آن دقت گردد زیرا وجود شاخص های درونی گاهی باعث می گردد که مقاومت این گوهر، کاهش یابد و صدمه پذیرتر گردد. البته با توجه به سختی بالای آن به ندرت دچار خش میشود. بهرحال هنگام تمیز کردن با آب ولرم و صابون میتوان آن را پاک نگه داشت.

خواص سنگ لعل در چاکرا درمانی

اسپینل چاکرای تاج (هفتم) و ناف (سوم) را تقویت کرده و می تواند یک سرعت دهنده و سازمانگر الهامات و راه های جدید تفکر باشد. این سنگ محدودیت های گذشته را سست و سبب دور شدن نگرش های منفی شده و خوش بینی و امید را به ما القا میکند. خواص اسپینل موجب میشود فرد را در متمرکز ساختن بر روی هدف خواسته شده تا پیروزی برسد یاری میکند. این سنگ میتواند همه چاکراها و همچنین ساختارهای نصف النهاری بدن را تحریک و انرژی تازه ای را به هر مکانی که بیشترین نیاز به آن باشد آورد. به همین دلیل اسپینل را سنگ متعلق به تازگی می نامند.

خواص سنگ لعل در ایران باستان

به طور کلی سنگ لعل میتواند از بدن در دوره نقاهت کمک کند و باعث غلبه بر خستگی و یا بیماری گردد. مزاج لعل گرم و خشک است. هرکه لعل با خود دارد از کشتن امن بود. آورده اند که احتلامش نیوفتد و خواب های هایل نکند و در خواب نترسد و از دیوها (کابوس های شبانه) نشان نبود. جواهرنامه در تنسوخ نامه 72 آمده است که اگر سنگ لعل را مصول کنند و با نبات و گلاب به کسی دهند تا بخورد رنگ و روی او سرخ گرداند و زردی از روی او ببرد و فرح آورد. در کانی شناسی در ایران قدیم /107 گفته شده: اگر کسی لعل بر سینه آویزد از درد دل و علت های سینه ایمن بود.