توپاز و خواص و کاربردهای آن
توپاز آلمینیوم سیلیکات است که حاوی فلورین و هیدروکسیل می باشد.
در خالص ترین نوعش بی رنگ (سفید است).
ناخالصی ها عامل تمایز رنگ محسوب می شوند.
تاریخچه استفاده از توپاز
توپاز تاریخچه ای دارد که به دو هزار سال پیش بازمی گردد.
استفاده از توپاز به دوران مصریان وقتی که مصریان باستان باور داشتند توپاز زرد نور طلایی اش را از خدای خوشید می گیرد، بازمی گردد.
بعضی ها اعتقاد دارند که توپاز یک واژه قرون وسطی است که ریشه اش به کلمه فرانسوی Topac و لاتین Topazus بازمی گردد که در واقع نام جزیره ای در دریای سرخ است که یونانیان باستان توپاز را از آنجا استخراج کردند.
نام این جزیره در یونانی به معنی جستجو کردن است.
شاید دلیلش هم این باشد که پیدا کردن این جزیره در میان مه کار سختی بوده است.
این جزیره را به نام جزیره زابارگاد یا اس تی جان می شناسند و گفته می شود که جواهرات استخراج شده توسط یونانیان باستان در واقع کریسولیت بوده اند.
کتب قدیمی مسیحی به توپاز اشاره کرده اند اما این سنگ جواهر ممکن است کریزولیت باشد تا توپاز.
واژه توپاز برگرفته از ریشه سانسکریت tapas به معنی آتش است.
شناسایی توپاز
توپاز را می توان بنابر سختی اش از الماس، یاقوت قرمز، یاقوت کبود، سیترین، آپتیت، برزیلیانت، زرگون، فلوریت، کونزیت، تورمالین و ارتوکلاز تشخیص داد.
با توجه به شکل بلورهای راست لوزی از زمرد کبود متمایز می شود.
فناکیت را می توان بر اساس ساختار بلورهای سه ضلعی اش از توپاز تشخیص داد.
توپاز چگالی کمتر و ساختار شیمیایی متفاوتی نسبت به بریل زرد دارد و بریل زرد معمولا شب نمایی ندارد در حالیکه توپاز کمی شب نمایی دارد و همین امر باعث تمایز این دو می شود.
بریل گرانبها را می توان به جای توپاز تلقی کرد اما شکاف پذیری آن مشخص نیست در حالیکه توپاز کاملا شکاف پذیر است.
سنگ های جواهر دیگری نیز ممکن است به جای توپاز شناخته شوند مانند توپاز مادیرا، توپاز غربی، توپاز پالمیرا، توپاز ریو، توپاز سافرانیت، توپاز اسکاتلندی، توپاز دودی و توپاز اسپانیایی.
با این حال در بیشتر موارد این سنگ ها کوارتز سیترین هستند به استثنای توپاز دودی که کوارتز دودی است.
توپاز هندی، توپاز کینگ و توپاز ستاره همگی در حقیقت یاقوت کبود هستند.
الماس میزان سختی اش بر روی مقیاس Mohs برابر با 10 است بنابراین با توپاز سفید فرق دارد.
توپاز نرم تر از یاقوت قرمز و یاقوت کبود است زیرا هر دو سختی شان 9 است. توپاز چندرنگی نیز دارد.
توپاز: خاستگاه و منابع
ذخایر توپاز در برزیل، افغانستان، استرالیا، میانمار، چین، المان، ژاپن، ماداگاسکار، مکزیک، نامیبیا، نیجریه، پاکستان، روسیه، زمیباوه، سریلانکا، اوکراین و آمریکا قرار گرفته اند.
توپاز طبیعی آبی رنگ در ایرلند شمالی و انگلیس پیدا شده است.
در برزیل و اوکراین نیز توپازهای زیادی دیده شده اند.
رنگ توپاز
توپاز از بی رنگ (سفید) تا زرد، نارنجی، قرمز- قهوه ای، آبی روشن تا تیره، صورتی تا قرمز، بنفش و سبز روشن متغیر است.
به همین دلیل است که امکان شناسایی آن به عنوان سنگ های جواهر دیگر وجود دارد.
طبیعتا توپاز رنگی، رنگش را از آهن و کرومیوم می گیرد، ناخالصی باعث رنگ می شود، در حالیکه توپاز خالص بی رنگ است.
بیشتر توپازهای خالص بیرنگ یا آبی کمرنگ هستند.
کمیاب ترین و با ارزش ترین توپاز به رنگ زرد یا صورتی و نارنجی مایل به قرمز است که به آن توپاز سلطنتی یا توپاز گرانبها می گویند.
بعضی توپازهای قهوه ای مایل به زرد وقتی زیر نور خورشید قرار بگیرند به تدریج مات می شوند. توپاز قرمز و بنفش بسیار نادر هستند.
فروشندگان جواهرات در مورد هرگونه تغییر و اصلاح توضیح می دهند.
شفافیت و درخشندگی توپاز
توپاز از شفاف تا نیمه شفاف متغیر است.
با چند ناسرگی بسیار درخشان است بنابراین می توان با چشم غیرمسطح نیز آنرا بررسی کرد.
توپاز به دلیل درخشندگی و شفافیت شیشه ای اش بسیار محبوب است.
برش و شکل توپاز
توپاز ماده بسیار انعطاف پذیری است.
بنابراین می توان آنرا در شکل های مختلف مانند مربع، دایره، بیضی، گلابی، قلب و حتی اشکالی مثل ماهی یا پرنده تراش داد.
سنگ های جواهر پررنگ معمولا برش های تیز دارند در حالیکه سنگ های کمرنگ تر برش های درخشنده می خورند.
برش ها شفافیت سنگ را نشان میدهند. وقتی توپاز ناسرگی نامنظم داشته باشد به صورت کوژ تراش می خورد.
سختی اش باعث شده که در مقابل خراش مقاوم باشد.
با این حال گوهرتراشان باید با دقت با توپاز کار کنند زیرا شکاف پذیری بالایی دارد و خیلی زود خرد می شود.
آماده سازی توپاز
معمولا توپاز را بهینه سازی می کنند تا به رنگ های موردنظر درآید.
محبوب ترین رنگ توپاز آبی است اما در طبیعت توپاز آبی معمولا آبی کمرنگ است تا آبی پررنگ.
آبی های درخشان توپاز اغلب به صورت مصنوعی ایجاد می شود.
توپاز را پرتوافشانی می کنند و سپس حرارت میدهند بنابراین به رنگ ابی درخشان تبدیل می شود.
توپاز آبی اصلاح شده را آبی لندنی، ابی متوسط را آبی سوئیسی و آبی روشن را ابی آسمانی می نامند.
این روش بر روی سنگ های آبی مایل به خاکستری و آبی نقره ای انجام می شود.
هرچه آبی تیره تر باشد ارزش سنگ بیشتر است زیرا انرژی که برای ایجاد رنگ های تیره لازم است، بیشتر خواهد بود.
توپاز نارنجی- قهوه ای حرارت داده می شود تا به رنگ صورتی- بنفش دراید.
این رویه ها کاملا پذیرفته هستند زیرا تغییر در رنگ همیشگی است با این حال باید قبل از فروش به خریدار گفته شود.
قوانینی در مورد مبادله سنگ های جواهر پرتودیده وجود دارد تا سلامتی خریدار و فروشنده تضمین شود.
توپازی که به صورتی طبیعی صورتی باشد بسیار کمیاب است و در پاکستان دیده شده است.
می توان با بخار تیتانیوم دی اکسید روی توپاز لایه ای ایجاد کرد و رنگش را تغییر داد.
روکش دهی دائمی نیست و به تدریج کمرنگ می شود.
سنگ هایی که با این روش عرضه می شوند نباید مجددا برش داده شوند زیرا روکش از بین می رود و رنگ نه چندان زیبای اصلی نمایان می شود.
روکش دهی به سنگ ها باعث ایجاد توپاز جادویی می شود.
توپاز آزوتیک همان توپاز سفید است که با روکش دادن به رنگ های رنگین کمان تبدیل شده است.
نام این توپاز برگرفته از شرکتی است که فرآیند توپاز را انجام داد.
توپاز لایه صورتی را نیز ایجاد می کند و توپاز سلطنتی می سازد.
توپاز سفید را می توان در معرض مواد شیمیایی و حرارت قرار داد تا رنگ سطح آن تغییر کند.
این روش برای ساخت توپاز سبز بکار می رود اما فقط رنگ سطح را تغییر می دهد بنابراین اگر برش داده شود رنگ داخلی مشخص خواهد شد.
همچون پرتوافشانی، هر نوع تغییری در سطح سنگ باید قبل از فروش اعلام شود.
البته توپازهای طبیعی نیز وجود دارند.