سنگ فیروزه و خواص و کاربردهای آن
فیروزه فسفات آلمینیوم نیمه شفاف تا مات به رنگ ابی اسمانی یا سبز است که در آن مس وجود دارد.
این سنگ را به عنوان سنگ جواهر هزاره می شناسند.
نام فیروزه از واژه فرانسوی turquoise به معنی سنگ ترکی گرفته شده است زیرا برای اولین بار از ترکیه وارد اروپا شد.
رنگی که ما بدان فیروزه ای می گوییم پس از کشف این سنگ نامگذاری شد.
تاریخچه سنگ فیروزه
مصریان باستان از فیروزه به عنوان سنگ جواهر و سنگ تزئینی استفاده می کردند.
آرامگاه و مقبره شاه توتان هامون با فیروزه تزئیین شده است.
مصریان باستان اعتقاد داشتند که رنگ آبی سمبل احیای حیات است بنابراین فیروزه هم برای تزئینات و هم باورهای خرافی استفاده می شد.
آمریکایی های میانه موزاییک های فیروزه ای ساختند و چینی ها فیروزه را برای تزئینات استفاده کردند.
فیروزه توسط بومیان آمریکایی برای جواهرات و تزئین استفاده شد بعضی از آنها اعتقاد داشتند که فیروزه توانایی نگهداری و مراقبت دارد.
تیبتان ها به ویژگی های درمانی فیروزه اعتقاد داشتند و قرن ها آنرا جواهر ارزشمندی تلقی می کردند.
ترکیبات سنگ فیروزه
از لحاظ ترکیبات شیمیایی فیروزه از فسفات مس و آلومینیوم تشکیل شده است.
مواد معدنی آبی رنگ بسیار کمیاب و بی نظیر هستند به همین دلیل سنگ جواهر فیروزه بسیار ارزشمند است و از قیمت بالایی برخوردار است.
جواهرات فیروزه ای آبی رنگ ممکن است تحت شرایط خاصی مانند قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نورخورشید، گرما، لوازم آرایشی و تعریق؛ تغییر رنگ دهند.
برخی از سنگ های فیروزه ای دارای رگه های مشخصی هستند که این رگه ها تحت تأثیر شرایط تشکیل این سنگ ها به وجود آمده است.
فیروزه هایی که به خوبی شکل گرفته اند و دارای منافذ کمتری هستند معمولا از دوام بیشتر و درخشش بالاتری برخوردارند.
فیروزه در ایران
در امپراطوری فارسی باستان، سنگ جواهر فیروزه را در مچ دست و یا دورگردن می آویختند و از آن برای محافظت از خود در برابر مرگ غیر طبیعی استفاده می کردند.
استفاده از سنگ فیروزه در ایران در واقع یک میراث ملی است که آن را برای تزئین اشیاء، مساجد و دیگر ساختمان های مهم در داخل و خارج کشور مورد استفاده قرار می دادند.
فیروزه یک کانی مات است که در رنگ های زیبایی از آبی، سبز، زرد وجود دارند.
این سنگ گرانبها از قدمت بسیار زیادی نیز برخوردار است.
از دوران باستان تا کنون، سنگ فیروزه برای خاتم کاری و هم چنین در ساخت جواهرات کاربرد داشته است.
شناسایی فیروزه
فیروزه را می توان با رنگ ابی آسمانی اش، ابی سبز یا سبز سیبی و شفافیت روغنی تا ماتش شناسایی کرد.
به علاوه میزان سختی 5 تا 6 آن باعث شده که از سنگ های جواهر مشابه مانند کریسوکولا، واریسیت و اسمیتزونیت متمایز شود.
سختی آن به تشخیص این سنگ از نمونه های مشابه یا ترکیبی کمک می کند.
فیروزه: خاستگاه و منابع
فیروزه به صورت توده های خوشه ای شکل در شکاف ها یافت می شود.
بهترین نوع فیروزه در شمال شرقی ایران قرار دارد.
ذخایر دیگری نیز در افغانستان، آرژانتین، استرالیا، برزیل، چین، اسرائیل، مکزیک، تانزانیا و آمریکا دیده می شوند.
رنگ فیروزه
فیروزه تنها سنگ جواهری است که با پیدا شدنش رنگ جدیدی معرفی شد.
فیروزه را گاهی با مالاکیت یا کیرزوکولا ترکیب می کنند که باعث می شود ظاهر چندرنگی سبز و ابی بگیرد.
فیروزه ای که در آمریکا یافت می شود بیشتر حاوی آهن است تا آلمینیوم بنابراین ترکیبی از فیروزه و کالکوزیدریت است.
از آنجایی که دارای آهن است به رنگ سبز است.
فیروزه کاملا آبی کمیاب است و معمولا با رنگ های قهوه ای، خاکستری تیره یا سیاه ترکیب شده است.
این رنگ ها در اثر مواد معدنی یا صخره درونگیر فیروزه ایجاد شدند که به آنها بوگان فیروزه نیز می گویند.
محبوب ترین رنگ فیروزه آبی آسمانی (بدان ابی تخم سینه سرخ یا آبی فارسی می گویند) و پس از آن ابی- سبز یا سبز سیبی است.
شفافیت و درخشندگی فیروزه
فیروزه از نیمه شفاف تا مات متغیر است و مواد نیمه شفاف آن کمیاب هستند.
شفافیت این سنگ از روغنی تا مات است.
بیشتر فیروزه ها دارای ناسرگی های خاکستری تیره، قهوه ای یا سیاه هستند.
این ناسرگی ها می توانند متراکم یا پراکنده باشند.
بهترین نوع فیروزه نیمه شفاف، خالص و بدون ناسرگی است.
البته گاهی این ناسرگی های الگوهای جذابی را بر روی سنگ ایجاد می کنند مانند فیروزه تار عنکبوتی که بسیار زیباست.
برش و شکل فیروزه
فیروزه معمولا به صورت کوژ شکل برای گوشواره، سنجاق سینه، گردنبند، آویز، دستنبد، کمربند و حلقه برش داده می شود.
شکل آن به صورت کوژ یا بیضی است.
از آنجا که یکی از سنگ های جواهر نه چندان مقاوم است آنرا برای کنده کاری های تزئینی استفاده می کنند.
مهره های کروی شکل فیروزه برای دستبند، گوشواره و گردنبند مفید هستند.
آماده سازی فیروزه
فیروزه ماده ای نفوذ پذیر است بنابراین گاهی آنرا با پولیمر، موم یا پلاستیک ترکیب می کنند تا رنگش متمایزتر و مقاومت سطحی اش بیشتر شود.
رنگ فیروزه با استفاده از روغن یا پارافین، رنگ های مختلف یا نمک مس بهبود می یابد.
پودر فیروزه چسبانده شده با شیشه، پروکلئین و پلاستیک برای ساخت سنگ های فیروزه، ترکیب می شوند.
نئولیت نمونه ساختگی فیروزه با بوگان تیره ای است که به آن فیروزه ریز می گویند.
فیروزه نئو نوع ساختگی دیگری از فیروزه با بوگان تیره است.
فیروزه وینی نمونه ترکیبی دیگر است.
تمام تاجران جواهرات در مورد تغییرات ایجاد شده در فیروزه توضیح می دهند و خریدار باید از ترکیبی بودن یا ساختگی بودن مواد اطلاع داشته باشد.
خواص فیروزه بر روی جسم
از نظر فیزیکی میگرن را برطرف کرده و برای درمان مشکلات مغزی، چشم ها، گوش ها، گردن، شش ها و گلو مناسب است.
فیروزه با احساس صلح و آرامش ارتباط دارد.
در سیستم های اعتقادی هندوهای باستان فیروزه باعث پاک سازی چشم سوم یا چاکراه گلو می شود.
این چاکراه با غده صنوبری، هیپوفیز، شهود و هوش در ارتباط است.
چاکراه چشم سوم به تصفیه روح، آگاهی، روابط کلامی، گوش، گردن و گلو کمک می کند.
ویژگی های گوهرشناسی فیروزه
- فرمول شیمیایی: CuAl6(PO4)4(OH).4H2O مس حاوی فسفات آلمینیوم
- ساختار بلورین: سه شیبی (نادر)، خوشه مانند
- رنگ: آبی آسمانی، سبز- آبی، سبز سیبی
- سختی: 5 تا 6 بر روی مقیاس Mohs
- شاخص انکسار: 1.619 تا 1.650
- چگالی: 2.31 تا 2.84
- شکاف پذیری: ندارد
- درخشندگی: نیمه شفاف، مات
- انکسار دوگانه یا شکست نوردوسویه: 0.040
- شفافیت: روغنی، مات
- شب نمایی: ضعیف، زرد- سبز، آبی روشن