سنگ یشم (جید) نامی است که بین دو کانی متفاوت مشترک است، نفریت یک سیلیکات منیزیم و کلسیوم و جیدیت یک سیلیکات آلومینیوم و سدیم. در گذشته از خواص سنگ یشم برای ارتباط با عالم کیهانی و یا حتی پزشکی نیز استفاده می شد. این کانی با ساختار بلوری درهم پیچیده و متصل به هم موحب شده تا در حکاکی و کاروینگ بسیار مناسب باشد و در رنگهای باکیفیت قیمت سنگ یشم اصل بسیار بالا ببرد.

انواع سنگ یشم

بطور کلی یشم دو گروه یشم جیدیت (Jadeite) و نفریت (Nephrite) که نوع ارزان یشم و از گروه هورنبلند است تقسیم بندی می شوند. یشم به رنگهای سبز، سیاه، بنفش، سرخ، اسطوخودوسی و آبی وجود دارد. اما بیاییم در ابتدا با خصوصیات این نوع کانی بیشتر آشنا شویم.

انواع رنگ در سنگ یشم جیدیت چیست؟

تنوع رنگ در یشم جیدایت بالاست و به رنگهای سیاه، سبز، سفید، زرد، قهوه ای و حتی زرد دیده می شود. جیدیت با رنگ سبز زمردی و نیمه شفاف به یشم سلطنتی نیز معروف است و در برمه وجود دارد. عامل ناچیز کروم باعث رنگ سبز می شود. رنگهای قرمز تا نارنجی آن مدیون لکه های اکسید آهن در ترک ها می باشد. به عنوان مثال جیدیت اسطوخودوسی توسط منگنز رنگ شده است و در ژادئیت با کیفیت زیر منبع نور این رنگ بصورت زمردی پدیدار شده و ارزش آن را بسیار بالا می برد.

یشم با ارزش سفید رنگی است که به یشم ختن هم معروف می باشد و در چین به آن ” دمبه گوسفند ” می گویند، از ارزش والایی برخوردار است از آنرو که هم رنگ سفید دلنشینی دارد و هم جلایی چرب است . یشم ختن درواقع نوع سفید یشم نفریت که از منطقه Hetian (a.k.a. Khotan) در جنوب غربی Xinjiang چین استخراج میشود. با این حال این منطقه منحصرا سفید نداشته و نمونه های سبز نفریت با رنگ زنده نیز وجود دارد. تا به امروز، بهترین منبع این نفریت سفید به اصطلاح “دمبه گوسفندی” در نزدیکی Hetian در استان سین کیانگ در غرب چین است که به یشم  سفید ختن معروف است. ناحیه سین کیانگ یا ایغورستان نام بزرگترین استان چین است که در گذشته ترکستان چین یا ترکستان خاوری نام داشته و به زبان قدیمی سکایی ختن صحبت میکرد. آنها که ریشه و فرهنگی بسیار نزدیک به ایرانیان باستان داشته و از طریق جاده راه ابریشم این نوع یشم را وارد ایران میکردند. یشم ختن اساسا به همین دلیل بسیار در ادبیات قدیمی ما جایگاه ویژه ای دارد.  جیدیت اغلب بصورت کابوشن (14*10 میلیمتر) تراشیده میشود. پدیده چند رنگی و همچنین پراکندگی نور را ندارد و میزان ضریب شکست نور آن بین 1.654 تا 1.667 کی می باشد. به طور کلی می توان آن را نیمه شفاف تا اوپاک در نظر گرفت.

انواع کیفیت راف جیدیت

• امپریال جیدایت (Ahye Kyauk Stein) : که همانطور از اسمش پیداست به یشم سلطنتی و با کیفیت ترین آن معروف است و داری رنگ سبز واضح و زنده (vivid) با خلوص بالا است و در قطعات کوچک استفاده می شود.
• جیدایت تجارتی (At The Kyauk) : که در حکاکی در نگین گردنبند یا اشیا زینتی کاربرد دارد.
• جیدایت Utility (At The Kyauk) : که از آن در حجاری یا تراش مجسمه ها و غیره استفاده می شود.

انواع بهسازی جیدیت

کیفیت جادئیت را با استفاده از تثبیت بخشی و بهسازی می توان افزایش داد. از نظر کیفیت رنگ و ساختار سنگ جیدیت به چندین دسته تقسیم بندی می شود:

• دسته A : این دسته نوع خوب جیدیت بوده که بسته به شفافیت و رنگ آن میتواند قیمت بالایی داشته باشد.
• دسته B : که اغلب به علت ساختار و رنگ نه چندان خوب ارزش فرآوری و بهسازی نداشته و صرفا در سطح آن واکس و مواد پلیمری تزریق کرده و پاکی و شفافیت آن بهبود زیادی میابد.
• دسته C: این دسته غالبا بصورت صنعتی رنگ می شوند. در بهسازی نوع قرمز جادئیت قرمز آن را حرارت دهی می کنند ولی ریسک آن بالاست و ممکن است حتی شفافیت اولیه آن از بین رفته و به رنگ قهوه ای مرده تبدیل شود.
• دسته B-C: در این دسته از دو روش بالا استفاده شده و هم بشکل صنعتی رنگ شده و بعد به آن تزریق می کنند.
•  دسته D: این نمونه مانند سنگ اوپال بصورت دوبلت ساخته می شود و قسمت بالایی و نما را ژادئیت و پایین آن را پلاستیک می گذارند

سنگهای مشابه جیدیت

بسیاری از سنگهای سبز ممکن است با یشم اشتباه گرفته شود از جمله سلیمانیت، پرنیت، پکتولیت که در آلاسکا وجود دارد، وزوویانیت (ایدوکراز) که در کالیفرونیا یافت می شود، کوارتز کلسدونی، تالک، گروسولاریت، نفریت، عقیق سبز و سرپانتین که نوع باکیفیت آن در ایران و اطراف آن فراوان یافت می شود.

سنگهای مشابه نفریت

سنگهای زیادی مشابه نفریت وجود دارد که می توان به آگاماتولیت، فلدسپار آمازونیت، آونتورین، بوونیت، کالیفرنیت، کریزوپراز، مرمر کنمارا، گارنت گروسولار، پلاسما، پراز، پرنیت، سرپنتین، اسمیت سونیت، وردآنتیک و ویلیامزیت اشاره کرد. نگین های جید را بصورت مصنوعی و یا آن را غالبا به شکل تریپلت می سازند بدین صورت که نگین یشم سبز مات به فرم کابوشن تراشیده و لایه از جید سبز نیمه شفاف با چسب مخصوص سبز رنگی می چسبانند که این فرآورده بسیار شبیه یشم سلطنتی است.

تفاوت سنگ جادئیت و نفریت

تا قبل از سال 1863 تصور می شد که یشم سبز (Jade) و نفریت (Nephrite) هر دو از یک گروه هستند. تا اینکه یک فرانسوی ثابت کرد این دو کانی با قدمت هفت هزار ساله خود متفاوت اند و جادئیت از گروه یشم سبز و نفریت از گروه هورنبلند است. هرچند در عامیانه هر دو اینها به اسم جید یا یشم خوانده می شوند زیرا احتمالا تمایز آن دو برای اشخاص عادی خیلی مشکل بوده است. نفریت (سختی 6 تا 6.5 ) سنگی با سختی کمتر (حدود 10%) از جیدیت (سختی 6.5 تا 7) است. همچنین سفتی نقریت به دلیل بافت فیبری آن بیشتر از جیدیت است. ذخایر نفریت از جیدیت بسیار بیشتر و از نظر ارزش و قیمت نیز پایینتر آن میباشد.