سیترین چیست؟
سیترین یک نوع کوارتز با طیف رنگی زرد تا نارنجی مایل به قرمز/قهوه ای می باشد. نام این سنگ از زبان فرانسوی citron به معنی لیمویی گرفته شده است. امروزه بیش از 90% سنگهای سیترین فروخته شده در بازار بهسازی شده یا از تغییر رنگ آمیتیست حین حرارت فروخته می شوند. در گذشته تاجران آن را به عنوان “سنگ ثروت” با خود حمل می کردند و مردم از خواص سنگ سیترین در مشکلات معده و کاهش استرس استفاده می کردند.
نحوه تشخیص سنگ سیترین اصل چگونه است؟
این گوهر هیچ پدیده ای ندارد و اگر در بازار گوهرهای زرد رنگی مشاهده شدند که دارای پدیده هایی مانند چشم گربه ای، ستاره ای و غیره بودند، بدون شک سیترین نیستند بلکه فقط از نظر ظاهری به آن شباهت دارند. امروزه با حرارت دادن آمیتیست ها در دمای 470 درجه سانتیگراد آنهار به سیترین زرد پر رنگ تبدیل می کنند. هرچه دما بالاتر رود به قهوه ای تر تبدیل می شوند. بیش از 90 درصد سنگهای سیترین موجود در بازار، بهسازی شده به روش حرارت دهی هستند. تشخیص آنها حتی در آزمایشگاه گوهرشناسی بسیار دشوار است. ناگفته نماند این گوهرسنگ است که نمونه های مصنوعی آن نیز تولید و عرضه می شوند و در بازار ایران، پر از سیترین های مصنوعی میباشد که به جای نوع طبیعی فروخته می شوند. تشخیص این نمونه ها، تنها به کمک تجهیزات گوهرشناسی امکان پذیر خواهد بود.
مشخصات گوهرشناسی سنگ سیترین:
سیترین (Citrine) گوهری از خانواده مهم کوارتز است و بعد از آمیتیست (کوارتز بنفش)، مهم ترین عضو خانواده کوارتز محسوب می شود. نام Citrine برگرفته از رنگ زرد لیموئی آن به معنی “لیموئی رنگ” است. این کانی پدیده فلورسانس ندارد. سختی سنگ سیترین 7 در مقیاس موس بوده که از خانواده خود به ارث رسیده. فرمول شیمیایی این گوهر، SiO2 است و در طبیعت با شکل کریستالی هگزگونال (تریگونال) یافت می شود اما همیشه به صورت بلوری تنها و مجزا نیست و معمولا در کنار گوهرهای دیگری به دست می آید که برخی از اینها، هم خانواده سیترین هستند (مانند کوارتز بی رنگ و آمیتیست) و برخی دیگر نیز، نمونه های متفاوتی از دیگر گوهرها می باشند. این کانی دوشکستی است و همین خصلت آن، باعث می شود که بتوان به راحتی آن را از شیشه تمیز داد(البته به کمک پولاریسکوپ). این گوهر دارای رنگ خاکه سفید، وزن مخصوص ۲٫۶۶ بوده و ضریب شکست نوری ۱٫۵۴ الی ۱٫۵۵ میباشد. سنگ سیترین بسیار شکننده است، کلیواژ نداشته و فرم شکستگی آن صدفی شکل است.
محدوده رنگ در سیترین:
سنگ سیترین در بازه رنگی زرد تا نارنجی و زرد تا نارنجی مایل به قهوه ای یافت می شود و هرکدام از این رنگ ها، خود در درجه روشنایی و تیرگی متنوعی در دسترس هستند. در واقع این کانی را به عنوان کوارتز زرد رنگ می شناسند و نام آن نیز به همین دلیل، این نام انتخاب شده است. البته نباید این تمایل ها را با دیگر اعضای خانواده کوارتز اشتباه گرفت زیرا اگر رنگ زرد، بیش از حد به سمتی دیگر متمایل شود، نام گوهر تغییر می کند. به عنوان مثال، رنگ زرد مایل به قهوه ای در سیترین، امری عادی است اما اگر رنگ قهوه ای قوی تر شده و یا تبدیل به قهوه ای با تمایلی کم به قهوه ای گردد، نام گوهر، کوارتز دودی خواهد بود. تصور بر این است که عنصر رنگ دهنده در سنگ سیترین آهن است. البته آهن اگرچه باعث ایجاد رنگ زرد میشود اما این زرد بودن، همیشه یکسان نیست و بازه هایی از رنگ زرد را در برمی گیرد.
اکنون می پردازیم به بررسی ناخالصی های سنگ سیترین:
سنگ سیترین، معمولا در حالت بکر، دارای شاخصهای درونی (Inclusions) متفاوتی از جمله شاخصهای مایع، ۲ و یا ۳فاز، نواحی رنگی، کریستالی منفی(میان تهی) و دیگر شاخصها می باشد اما اگر تحت بهسازی های حرارتی قرار بگیرد، نه تنها در برخی موارد، شاخصهای درونی خود را از دست میدهد بلکه حالت دورنگی خود را که در زیر دایکروسکپ قابل مشاهده است (و از روشهای تحلیلی در شناسایی آن می باشد) را نیز از دست خواهد داد. لذا گوهرشناسان برای تحلیل بهسازی بودن آنها، به غیر از بررسی شاخص های درونی و تحلیل میزان خسارت وارد شده به آنها یا حذف شدن آنها به کمک میکروسکوپ، از تست دایکروسکوپی نیز استفاده می نمایند.
انواع تراشهای مناسب برای سیترین:
سنگ سیترین به دلیل داشتن سختی بالا، سفتی خوب (good) و جلای شیشه ای، باعث گردیده که خواص خوبی در جلاپذیری داشته باشد و به همین دلیل، نمونه های باکیفیت آن را تحت تراش و پولیش قوی قرار میدهند و به این شکل، نهایت درخشندگی را در آن ایجاد می کنند. سیترین گوهری است که از شفاف تامات آن را می توان از طبیعت به دست آورد و همین مساله در کنار تنوع اندازه های یافت شده، باعث گردیده که این گوهر را با تراشهای مختلف به بازار عرضه کنند. از انواع تراشهای صفحه دار (فست) تا تراشهای دامله، هنری و غیره. بلور های سیترین طبیعی باکیفیت کمیاب بوده و نوع مرغوب آنها برای ساخت نگین انگشتر استغفاده می شود. نمونه های مات و بی کیفیت آن برای مهره های گردنبند و یا به فرم فانتزی برای ساختن سرسوئیچی و غیره بکار می برند.
معادن سیترین در کدام مناطق قرار دارد؟
سنگ سیترین معمولا در بیشتر کشورهای جهان که دارای معادن و منابع سیلیس هستند، به دست می آید اما نمونه های بسیار باکیفیت آنرا می توان در بولیوی، اسپانیا، روسیه، آمریکا، ماداگاسکار، برزیل، هند، آرژانتین و برخی کشورهای آفریقایی به دست آورد. در ایران نیز می توان سنگ سیترین را در کوهها و دشتهای مازندران، همدان، کرمان، قم، کرمانشاه و گاهی در بخش هایی از خراسان یافت. اگرچه کیفیت این نمونه های ایرانی، همیشه بالا نیست اما گاهی در بین آنها شاهد نمونه هایی با شفافیت و رنگ قوی نیز بوده ایم.
آیا سیترین بهسازی میشود؟
این گوهر به دلایل مختلف تحت بهسازی قرار می گیرد. این گوهر، استعداد زیادی در بهسازی دارد و به همین دلیل، روشهای مختلفی را بر آن اعمال می کنند. اولین و معمول ترین روش، تکنیک تقویت رنگ در سنگ سیترین است و این مساله به دلیل کثرت سیترین هایی صورت میگیرد که از معادن مختلف دنیا به دست می آیند اما قدرت رنگی کافی ندارند و به همین دلیل تحت بهسازی حرارتی قرار می گیرند تا رنگ آنها قوی تر شود. اعمال حرارت های گوناگون در شرایط مختلف و دماهای متفاوت، باعث به دست آمدن نتایج جالب توجهی در این گوهر می شود. به عنوان مثال، آمیتیست (کوارتز بنفش) را تحت بهسازی حرارتی قرار میدهند و رنگ بنفش آن به زرد تبدیل و به این شکل، سنگ سیترین به دست می آورند. حال اگر خود سیترین را حرارت دهند، رنگ آن زرد، به سبز تبدیل می شود که در این صورت، کوارتز سبز (پرازولایت) به دست خواهد آمد. کوارتز لیمویی (لمون کوارتز) نیز از دیگر گوهرهایی است که با بهسازی حرارتی به این سنگ، قالب دستیابی است. کوارتز دودی در دمای 300 الی 400 به رنگ زرد تغییر می کند.
خواص سنگ سیترین چیست؟
سیترین گوهری است که بسیار مورد توجه علاقمندان به گوهردرمانی و انرژی درمانی است. سنگ سیترین برای چاکرای ریشه (اول)، طحال و اندام تناسلی (دوم) و چاکاری ناف (سوم) موثر است و به فرد کمک می کند تا به سوی جریان زمان آینده تغییر مسیر دهد و وجود خود را بر فراز قلمرو ممکنات بگشاید. از خواص سنگ سیترین در جهت ارتقای تخیل خلاقانه، اظهار وجود به واسطه اراده استفاده می شود. این گوهر در دو حالت طبیعی و حرارت دیده، تحریک کننده تخیل از طریق سه دروازه چاکراهای دوم، سوم و ششم می باشد. هم نوایی ارتعاشی این گوهر این سه مرکز انرژی که تمام آن چیزی هستند که برای فرآیند تخیل خلاقانه لازم است را فعال و هماهنگ می کند.بر اساس اعتقادها و تجربه ها، این گوهر برای درمان افسردگی، عصبانیت و نگرانی ها بسیار موثر است. همچنین عوارض دیابت و همچنین سوخت و ساز سلولی در مشکلات غده ای را تسکین خواهد داد. از خواص سنگ سیترین در این مورد می توان به کاهش وزن از طریق این سنگ اشاره کرد. این گوهر بهترین سنگ برای چاکرای دوم است. ابوعلی سینا در درمان افسردگی از این سنگ به عنوان سنگ لیمویی بهره می جسته است. سنگ سیترین عمل سیستم ایمنی روده ها و هضم دستگاه گوارش را تسکین داده و سوخت و ساز را در بدن افزایش میدهد. از این گوهر، در گذشته برای دفع سموم بدن نیز استفاده می شد و چون گوهری آرامش بخش است، لذا پس از شارژ شدن، نیروهای اخلالگر و منفی محیطی و درونی را از بین می برد. همچنین اعتقاد بر آن است که این گوهر به دلیل کاهش استرس و اضطراب، باعث تقویت اراده و با رفتن ضریب اعتماد به نفس می شود و باعث محبوبیت بیشتر صاحبش خواهد شد. تحریک خوش بینی، شوخ و شنگ بودن و قاطعیت در موقعیت های دشوار از دیگر خواص سنگ سیترین می باشد.
بزرگترین سنگ سیترین یافت شده:
بزرگترین سنگ سیترین های تراشیده جهان Malaga نام دارد که اسم خود را از شهری در اسپانیا گرفته است. وزن آن 20200 قیراط می باشد! این قطعه در سال 2010 در جاسگاه کلکسیون ویژه موزه هنر طبیعت اسپانیا قرار گرفته است.
در موزه تاریخ طبیعی اسمیتسونین آمریکا نیز یک سیترین تقریبا دودی با وزنی معادل 19747 قیراط وجود دارد که از برزیل استخراج شده است. در سال 1987 توسط Michael Gray تراش و در سال 2013 در این کالکشن قرار گرفته است.
نکات نگهداری از سنگ سیترین:
سیترین گوهری است که نیاز به مراقبت خاصی ندارد زیرا بلوری ماندگار و مقاوم است اما بهتر است از افتادن، ضربه خودرن و یاقرارگرفتن آن در معرض حرارت (چه متمرکز و چه موضعی یا پخشی) اجتناب کرد زیرا احتمال ترک برداشتن، شکستن و یا تغییر رنگ آن وجود دارد.