سنگ زبرجد از نظر کانی شناسی

سنگ زبرجد یا در اصطلاح پریدوت را زیرمجموعه خانواده الیوین می دانند که ترکیب شیمیایی سیلیکات عاری از آهن و منیزیم دارد. سختی آن در حدود ۶٫۵ تا ۷ است. شکست دوگانه بسیار قوی دارد که وجه تمایز آن با زیرکن و تورمالین سبز است و جلای شیشه ای دارد و شکست نور آن ۱٫۶۹۰ تا ۱٫۶۵۴ است. شکل بلور از راست لوزی، منشوری فشرده و به صورت شیارهای عمودی است. ترکیب زبرجد ترکیب شیمیایی مشابه الیوین دارد که متشکل از گدازه های مافیک و اولترامافیک است. این گونه از سنگ های مافیک اغلب در لاواها و سنگ های پریدوتیتی گوشته زمین تشکیل می شود که توسط لاواها به سطح زمین منتقل می شود. هم چنین از سنگ های قیمتی در حجم های بسیار کمی تشکیل می شوند. در برخی از مقالات آورده شده است که نگین پریدوت به شکل تراش خورده که به نگین جواهر آسمانی معروف است، از یک شهاب سنگ سقوط کرده و در شرق سیبری در سال ۱۷۴۹ بدست آمده است. البته گفته شده که در سال ۲۰۰۳ این گوهر کمیاب در سیاره مریخ نیز کشف شده است.

انواع رنگ زبرجد

سنگ زبرجد را به علت داشتن رنگ سبز درخشان در زیر نور زیاد، زمرد شب نیز می گفتند. هر چقدر میزان رنگی بودن سنگ زبرجد بیشتر باشد، پس طبیعتا از آهن بالایی در ساختمان بلورین خود برخوردار است. طیف رنگی این گوهر باارزش می تواند از زرد تا زیتونی و به سمت سبز متمایل به قهوه ای نیز متغیر باشد. این سنگ قیمتی برخلاف سنگ های قیمتی دیگر طیف چند رنگی ندارد و به خاطر نوع ترکیب شیمیایی که دارد به صورت یک رنگ ثابت دیده می شود. نکته دیگر این است رنگ این کانی با حرارت دادن کم رنگ تر می شود.سنگ زبرجد پدیده فلورانس ندارد و بیشتر فرم آن به صورت ارتورومبیک است و آن را به صورت مختلط و تراش پله وار و یا مهره تراش می دهند. اغلب این بلور زیبا را به صورت ریز و کوچک می توان یافت و در موارد نادر و بسیار کمیاب بلور درشت آن نیز مشاهده می شود که بسیار ارزشمند است. از جمله انواع کمیاب این کانی نوع چشم گربه ای و ستاره ای آن است.

روش شناسایی زبرجد اصل از نوع تقلبی آن

رنگ گوهر زبرجد به رنگ سبز است که اگر غیر از این رنگ باشد، پس صد در صد تقلبی است. سنگ زبرجد با یک هاله ای از مه یا غبار پوشیده شده است که این ویژگی را فقط می توان با یک ذره بین مشاهده کرد. از دیگر ویژگی های خاص این گوهر کمیاب این است که هیچ گاه تغییر رنگ نمی دهد، هم در نور طبیعی و هم در زیر نور مصنوعی هیچ گونه تغییر رنگی ندارد. ولی به ندرت می توان انواع پریدوت های تیره رنگ را با حرارت دادن به رنگ روشن تر و کم رنگ تری تبدیل نمود. معمولا سنگ زیرجد را در شرایط آزمایشگاهی و مصنوعی تولید نمی کنند زیرا اصلا مقرون به صرفه نیست.

می توان با استفاده از میکروسکوپ اینکلوژن های سوزنی شکلی را در زمینه سنگ پریدوت مشاهده کرد. هم چنین از دیگر راه های شناخت بلورهای ضخیم پریدوت می توان به دوبله بودن اضلاع زیرین بلور یا نگین اشاره کرد که به راحتی می توان با چشم غیر مسلح آن را دید. پریدوت ممکن است با بلورهای سبز رنگ دیگری مانند کریزوبریل، دیوپسید، زمرد، ایدوکراز، پرنیت، گارنت سبز و اسپینل اشتباه شود. از دیگر راه های شناخت سنگ زبرجد اینکلوژن های نیلوفر آبی است که به صورت دیسک های نازک به همراه خطوطی ریز دیده می شود. به همین دلیل این نوع از سنگ بسیار نرم است که بیشتر تراش طبیعی و یا اشکی به خود می گیرد. در صورتی که هیچ گونه شکل و انعکاسی نداشته باشد و یا به عبارتی هیچ گونه نقصی نداشته باشد و شکل منظمی داشته باشد، احتمال دارد تقلبی باشد. این سنگ قیمتی درخششی شیشه مانند دارد و تحت تاثیر اسید سولفوریک تجزیه می شود و در مقابل فشار هیچ گونه مقاومتی ندارد.