کهربا چیست؟

کهربا (Amber) ماده ای طبیعی، آلی و معمولا شفاف با سختی 2 تا 2.5 است که از فسیل شدن صمغ طبیعی گیاهان ایجاد می شود. نام آن از “Ambar” واژه ای عربی به نام “عنبر” گرفته شده که یک ماده رنگی مومی شکلی است که از عنبر ماهی جدا می شد. در گذشته از خواص کهربا در جهت پزشکی و به عنوان مرحم زخم استفاده می شد.

صمغ کوپال چیست؟

کوپال از واژه مکزیکی Copali به معنی بخور گرفته شده و در آمریکای جنوبی مصارف بخور دارد. این نوع صمغ در نیوزلند از درختی به نام کائوری بدست می آید که می تواند شامل گیاه یا جانورانی درون خود همانند یک نوع شبه رزین شبه فسیل باشد که هزاران سال از عمر آن نیز بگذرد. اساسا کوپال به کهربایی با قدمت کم  یا کهربای جوان میگویند که قیمت آن ارزان تر از کهربا و تقریبا گرمی یک دلار یا بیشتر میباشد. قدمت کوپال میتواند بین 50 تا 1.6 میلیون سال باشد. کهربا باید بیش از یک میلیون سال سن داشته باشد، در حالی که کوپال جوانتر است اغلب حدود صد هزار سال سن دارد. در ژاپن و شرق آفریقا از گیاهی از جنس “هایمنیا” آن را تولید می کند. قیمت آن ارزان و قیمت عمده آن کیلویی فقط 5 پوند است. کوپال می تواند حاوی فسیل حشراتی باشد که منقرض نشده اند.

کهربا در چه مناطقی یافت می شود؟

کهربای بالتیک لهستان

بیشترین کهرباهایی که در اروپا یافت می شوند مربوط به فعالیت های یخچالی بوده و درنتیجه به حوزه بالتیک مانند لهستان، آلمان شرقی یا دانمارک محدود می شوند. معادن ساملند پنینسولا از جمله معدن پالمنیکن واقع در سواحل بالتیک لهستان یکی از مهم ترین مناطق ذخایر کهربا در جهان است که استخراج از آن بصورت روباز است.

نهشته های رسوبی موسوم به خاک آبی متعلق به خلیج دانزیگر در شمال شرقی لهستان بسیار مشهورند. غالبا دریای بالتیک بعد از طوفان های شدید باعث روانه شدن کهربا های زیادی همراه با موجهای متلاطم دریا به مناطق کم عمق می شود که در این هنگام افراد محلی برای شکار آنها روانه ساحل می شوند.

کهربای سیسیلی

شبه جزیره سیسیل ایتالیا که کهربای آنجا سیمتیت (Simetite) خوانده می شود که در گذشته از میان شکافها و سیلت های غنی از رس از حاشیه رودخانه “سیمتو سالتو” بدست می آمد که بعد از پی بردن به اهمیت تجاری آن برای رفع نیاز بازار بخشی از منابع آن از دریای بالتیک تهیه شد و اشتباها به کهربای سیسیلی مشهور است.

کهربا انگلستان

در جزیره وایت انگلستان در میان رسوبات “ولدن” قدیمی ترین حشرات جهان در فسیل های کهربا یافت می شود که متعلق به کرتاسه پیشین یعنی 130 میلیون سال پیش می باشند. حتی در حومه “هاستینگ” رسوبات قدیمی تری وجود دارد ولی در کهربای آنجا جانوری یافت نشده است.

قیمت کهربا و تجارت آن

لهستان بزرگترین حجم صادرات کهربا به اندازه 360 میلیون دلار را به خود اختصاص داده است که بعد از آن لیتوانی و سپس روسیه که از لهستان و لیتوانی وارد می کند قرار دارند. به طور کلی کهرباهای خوش رنگ و شفاف ارزش بالاتری دارند. کهربای بالتیک به طور کلی گرانتر از کهربای دومینیکن است. قطعات حاوی حشرات یا گیاهان دارای قیمت بالاتری نسبت به قطعات پاک بدون چنین درونگیرهایی هستند. به عنوان مثال، کهربای تراش دامله بدون اینکلوژن حشره‌ها فقط چند دلار در هر قطعه قیمت دارند، در حالی که قطعاتی با نمونه‌های حشره یا گیاه که به راحتی قابل مشاهده یا کامل باشند ممکن است صدها دلار به فروش برسند.

کهربای شفاف ارزشمندتر از مواد کدر است. در این بین آنهایی که درونشان حشره یا جانوری مربوط به دوره های قدیمی تر وجود دارد گرانبها هستند. بسته به کیفیت و نوع حشره قیمت کهربای صیقل شده می تواند از چند دلار تا چندین هزار دلار به ازای هر گرم باشد، یک گردنبند کهربای اصل با 12 نگین می تواند تا 300 پوند ارزش داشته باشد که با وجود حشرات ارزش آن بسیار فرا تر خواهد رفت.

اگرچه مصرف کنندگان بیشتر با کهربای زرد و طلایی آشنا هستند، این گوهر می تواند سفید، زرد و نارنجی تا قهوه ای مایل به قرمز باشد. کهربای مایل به قرمز از کهربای طلایی و به همین ترتیب زرد ارزشمندتر است. به ندرت، فلورسانس قوی می تواند به کهربا ظاهری مایل به آبی یا سبز بدهد ، اما وقتی زیر نور خورشید هم جذاب باشد می تواند بسیار ارزشمند باشد.  کهربا چگالی نسبی کمتری نسبت به آب نمک دارد، بنابراین می تواند بسیار سبک باشد، حتی در اندازه های بزرگ. این امکان استفاده از اندازه های نسبتا بزرگ را در جواهرات کهربایی فراهم می کند.

بزرگترین کهربای یافت شده در جهان

بزرگترین کهربا به وزن 50.4 کیلوگرم در معدن زغال سوماترای اندونزی یافت شده که متعلق به یک تاجر سنگاپوری است. قدمت آن به 15 میلیون سال پیش برمی گردد. این کهربا زیر نور ماورابنفش رنگ آبی و در نور معمولی چراغ قوه قرمز مایل به قهوه ای را منعکس می کند. در سال 2017 در رکوردهای گینس ثبت شده است.

رکورد قبلی گینس متعلق به یک تکه برش خورده کهربای 47.5 کیلوگرمی مربوط به 15-25 میلیون سال پیش است که در سال 2014 در غرب سوماترا اندونزی یافت و امروزه در موزه شهر کپنهاگ دانمارک نگهداری می شود. گفته می شود سنگ اصلی بیش از 80 کیلوگرم بوده که این قطعه بعد از تمیز شدن گل و لای و برش پولیش خورده است.

روش تشخیص کهربای اصل از بدل

امروزه مواد رزین، پولی استر یا پولی استایرن جهت تولید کهربای بدل استفاده می شود. حتی نوعی فسیلی آن را با گذاشتن انواع حشرات از هزارپا گرفته تا مارمولک و عقرب جهت فریب دادن مشتریان ساده لوح استفاده می شود. درواقع فقط یک دیرینه شناس می تواند با بررسی میانباره های این گوهرسنگ سن آن حشره یا تطبیق آن با حشرات امروزی را تشخیص دهد. معمولا مشخصات اپتیکی و فیزیکی کهربای مصنوعی بالاتر از کهربای اصل و طبیعی است. با استفاده از ابزارهای استاندارد گوهرشناسی مانند طیف سنجی FTIR میتوان به این مسائل پی برد. ضریب شکست نوع بدل بین 1.55 تا 1.60 است و غالبا وزن مخصوص آنها سنگین تر می باشد. کهربای مصنوعی با مقداری حرارت بویی تند پلاستیک را به مشام می رساند. پولک خورشیدی اشکالی هذلولی شکل هستند که در اثر آرایش حباب های گرم کهربا بوجود آمده اند و در برخی نمونه ها مورد اهمیت هستند.

انواع کهربای مصنوعی و بدل

شناسایی کهربایی که روی گردنبند یا انگشتر سوار شده باشد کار ساده ای نیست. از گذشته تا کنون از مواد مختلفی جهت تولید کهربای بدل به جای انواع معروف آن استفاده شده است. برخی از آنها عبارت اند از:

کازئین : یک ماده خمیری شکل که چنانچه با آب و فرمالدوید ترکیب شود ماده ای مایل به زرد تولید می شود که قابل برش دادن است. برای تشخیص آن باید بدانید که چگالی این ترکیب از کهربا اصل بیشتر است.

باکلیت : این ماده “فنل فرمالدئید” یا “فنولیک رزین” است که از دوران پادشاهی ادوارد تا به امروز به عنوان کهربا استفاده شده است. با تجزیه شیمیایی این ماده در جواهرات بکار رفته به راحتی می توان آن را تشخیص داد.

سلولوئید : این ماده شکل پذیر سنتتیک به کهربای عتیقه مشهور است و از ترکیب نیتروسلولز و کافور است که با مالیدن به اجسام بویی خوش به مشام می رسد. این ماده بسیار قابل اشتعال و چگالی آن کهربای اصل بالاتر است. بطور کلی تشخیص آن از کهربای اصل مشکل است و نیاز به آزمایشگاه و تجزیه شیمیایی دارد.

کافور : این ماده آشنا از درخت کافور با نام علمی “Cinamum Camphora” شناخته شده و از گیاهی بومی در خاور دور بدست می آید.

آبگینه یا شیشه : این نوع ماده شیشه ای شکل نیز جایگزین نوع طبیعی فروخته می شود ولی تشخیص آن آسان می باشد.