اسفن یا تیتانیت چیست؟

اسفن (Sphene) که به عنوان تیتانیت نیز شناخته می شود، دارای رنگ های بدنه غنی، سه رنگ نمایی (تریکروئیزم) قوی و ویژگی فایری فراتر از الماس است. اگرچه از بسیاری از جواهرات محبوب تر دارای سختی پایین تری دارند، اما اگر به درستی تراش و نگهداری شوند، اسفن ها می توانند سنگ های جواهری فوق العاده ای بسازند.

اسفن به عنوان عضوی غنی از تیتانیت (Ti) به گروه کانی تیتانیت تعلق دارد. این تنها عضو این گروه است که معمولاً به عنوان “سنگ قیمتی” استفاده می شود. تا قبل از سال 1982، نام “اسفن” برای این کانی رایج بود. سپس انجمن بین المللی کانی شناسی نام «تیتانیت» را برگزید و «اسفن» را بی اعتبار کرد. درنتیجه زمین شناسان و کانی شناسان در سرتاسر جهان به سرعت این نام را به “تیتانیت” را تغییر دادند و امروزه این نام رایج است. نام “اسفن” به ندرت در نشریات فعلی دیده می شود.

با این حال نام “اسفن” هنوز هم در بحث گوهر، جواهرات و گوهرتراشی رایج است. در حالی که کانی شناسان به طور رسمی از اصطلاح تیتانیت برای اشاره به این سنگ استفاده می کنند، بسیاری از گوهرشناسان از اصطلاح اسفن استفاده می کنند. در این صنایع، تغییر نام می تواند باعث اختلال شدید در بازاریابی محصولات به عنوان سنگ قیمتی و جواهرات شود.

معادن

ذخایر اصلی اسفن، آمریکای شمالی و ماداگاسکار هستند. در زیر، مکان هایی که اسفن یافت می شود لیست شده اند:

افغانستان (کالرچنج) ، برزیل (اغلب شفاف؛ دوقلویی؛ زرد تا سبز) ، کانادا (سیاه و قهوه ای) ، چین ، هند (سبز، زرد و قهوه ای؛ برخی از بزرگترین و درخشان ترین های جهان) ، ایتالیا ، ماداگاسکار (زرد تا سبز؛ دوقلویی؛ شفاف؛ گاهی درشت؛ دوشکستگی پایین تر) ، مکزیک (کروم، قهوه ای، قهوه ای مایل به زرد، تا چهار اینچ، دوشکستگی بالاتر) ، میانمار (گاهی درشت) ، پاکستان (کالرچنج) ، روسیه ، سریلانکا (زرد عسلی، قهوه ای تیره و زرد-سبز؛ بالاترین دوشکستگی) ، سوئیس ، ایالات متحده آمریکا (آلاسکا؛ مین؛ نیویورک؛ کالیفرنیا – کروم) ، ایران (نمونه هایی پاک گزارش شده از کرمان که تصور می شد گارنت دمانتویید هستند، ولی بر اساس بررسی همکاران، اسفن بوده اند. متاسفانه هیچ اطلاع ثبت شده ای از میزان ذخایر آنها در ایران وجود ندارد.)

پاکی

اسفن تقریباً همیشه دارای اینلکوژنهای قابل مشاهده است که به آن درجه پاکی Type III در گوهرهای رنگی می دهد. الگوهای اینکلوژن در این گوهر که ممکن است مشاهده کنید سوزنی، اثر انگشت، فدر یا کریستال هایی با رشد توام است.

ممکن است در برخی از اسفن ها (مخصوصاً با بزرگنمایی) نمایی مبهم مشاهده کنید، اما این تیرگی از انکلوژن هایش نیست. اسفن دارای انکسار مضاعف (دوشکستی) است، به این معنی که نور منعکس شده به دو پرتو تقسیم می شود. این انعکاس باعث می شود که فست ها دو چندان به نظر برسند و ظاهر داخلی مبهم مشابه پریدوت و زیرکن ایجاد می کند.

وزن (قیراط)

بیشتر اسفن های باکیفیت گوهری کمتر از 1 تا 2 قیراط هستند. اگر سنگ‌ها به 5 تا 10 قیراط برسند، به ندرت شفافیت و پاکی با کیفیت گوهری دارند. نمونه های باکیفیت بیش از 5 قیراط ، بسیار گران هستند.

برخی از مناطق خاص اسفن های درشت تری نسبت به سایرین تولید می کنند. برخی از نمونه های میانمار به 20+ قیراط می رسند! اسفن های هند و ماداگاسکار اغلب به ترتیب 10 یا 15 قیراط هستند. برعکس، اسفن های برزیل و سریلانکا معمولاً به ترتیب کمتر از 5 یا 10 قیراط هستند.

قیمت سنگ اسفن

قیمت اسفن به پول کم ارزش ایران نسبتا گران تمام می شود، چیزی شبیه به سنگهای تورمالین. گران‌ترین آنها اسفن‌های فست با پراکندگی خوب، رنگ قوی و پاکی بسیار خوب هستند.

در قیمت های خرده فروشی، حدود 50 درصد از اسفن هایی با تراش فست بین 100 تا 1000 دلار است، پس از آن 20 درصد 50 تا 100 دلار و 15 درصد با قیمت 20 تا 50 دلار قرار دارند. تقریباً 75 درصد از این جواهرات خرده فروشی 1 تا 5 قیراط هستند.

قیمت‌های عمده‌فروشی پایین‌تر خواهند بود و ما آن‌ها را در زیر تقسیم می‌کنیم.

به طور کلی، کروم اسفن با تراش فست با دیسپرژن خوب گرانترین است، از 50 تا 600 دلار در هر قیراط برای سنگهای 1 تا 10 قیراط و 200 تا 1000 دلار در هر قیراط برای سنگهای بزرگتر از 20 قیراط به صورت عمده. اسفن های کروم فست با قابلیت تغییر رنگ حدود 190 تا 475 دلار در هر قیراط قیمت دارند.

کالرچنج (تغییر رنگ)

برخی از نمونه های نادر از افغانستان و پاکستان تغییر رنگ را نشان داده اند. اسفن های حاوی وانادیوم در نور روز سبز تا زرد مایل به سبز اما در نور رشته ای به رنگ نارنجی مایل به قهوه ای تا قهوه ای نشان داده شده اند. نمونه های دیگری از افغانستان در نور روز رنگ سبز مایل به قهوه ای و مایل به زرد را نشان می دهد اما در نور رشته ای زرد مایل به نارنجی را نشان می دهد.

بهسازی

برخی از اسفن ها برای تغییر رنگ آنها به قرمز یا نارنجی تحت فرآیند حرارتی قرار می گیرند.