نوعی کانی جواهر از خانواده بریل است و یکی از ارزشمندترین نگینهای جواهر در کنار برلیان و یاقوت سرخ می باشد.
از عهد باستان بشر ارزش زیادی برای این نگین جواهر قائل بوده و رنگ زیبای آن را به مزرعه ای سر سبز در بهاران توصیف نموده اند.
در قدیم به تمامی کانیهای سبز رنگ گرانبها زمرد گفته می شد اما جز رنگ هیچ وجه تشابه فیزیکی و شیمیایی یا اپتیکی با آن کانی نداشتند.
زمرد ها سمبل قدرت و حکومت در تمام قرون مورد توجه بوده است. نکته قابل توجه این است که در حفاری های اخیر چندین نگین زمرد در مومیایی های قبر ها یافت شده است.
در زبان ساسکریت کلمه زمرد از marakta مشتق شده است.
این سنگ گرانبها با وجود اینکه درخشش بسیار خوب برلیان را ندارد اما به دلیل رنگ سبز زیبایش که به ندرت در کانی جواهرات دیگر دیده می شود محبوبیت خاصی دارد. این رنگ سبز استثنایی در هیچ جواهری به زیبایی و سبزی زمرد نیست اگر چشمی با دیدن جواهرات دیگر خسته شود، زمرد میتواند آرامش و استراحت دوباره به آن دهد.
در بعضی از معادن زمردهای درشتی وجود داشته اند که به علت قدمت و قیمت بالای که دارا می باشند بیشتر در موزه ها نگهداری می شوند در اینجا از چند نمونه آن نام می بریم:
1- قطعه بسیار زیبا و درشت به نام (دوون شایر) وجود دارد که به وزن 95/1383 قیراط می باشد. که ارتفاع آن به 30 سانتیمتر می رسد. این بلور سبز نفیس در موزه تاریخ طبیعی انگلستان در لندن نگهداری می شود.
2 – قطعه دیگر پاتریشیا نام دارد با وزن 632 قیراط و در حال حاضر در موزه تاریخ طبیعی لندن می باشد.
3- بزرگترین نگین زمرد بدون ناخالصی به وزن 30 قیراط با رنگ کاملا استثنایی متعلق به نیکلای دوم می باشد.
4- قطعه زمردی به وزن 2205 قیراط نیز وجود دارد که از معدن هاباخ اطریش بدست آمده و در موزه هنرهای زیبا در شهر وین می باشد.
5- یک قطعه زمرد به وزن 225 قیراط در آمریکا وجود دارد که تصویر جولیوس سزار بر روی آن حک شده است.
خواص فیزیکی وشیمیایی
اگر بخواهیم از خواص فیزکی وشیمیایی و اپتیکی زمرد بحث و سخن به میان بیاوریم محتاج ساعتها وقت و تحقیقات فراوان هستیم.
آنچه در زیر بیان می شود شمه ای از این خواص است که به صورت مختصر و تقریبی آمده است:
این کانی یک منشور است که به ظاهر توسط صفحات کوچک و بی شماری پوشیده شده. تورق در این خانواده تکامل چندانی ندارد اصولا بریلها سنگهایی هستند نرم و شکننده، به همین خاطر سختی و کشش ملکولی آنها 5/7 تعیین شده که نسبت به سنگ آکوامارین کمتر ولی از سنگهای کوارتز بیشتر است. همین مسئله باعث شده بلور زمرد به علت ناخالصیها در مقابل ضربه و حرارت شکننده و کم استحکام باشند. تراش این سنگها به صورت پله وار بوده که مشخصه مهم آن، صفحه بزرگ در قسمت تاج آن می باشد. این فرم تراش برای جلوگیری از آسیب دیدگی و برخورد با اجسام سخت می باشد.
رنگ زمرد همیشه یکسان نمی باشد و بستگی به مقدار کروم ساختاری آن دارد.
در کل زمرد کانی دو رنگ است یعنی که در جهت طولی بلور زمینه رنگ سبز با جهت عمود بر آن متفاوت است. این دو رنگی اغلب به صورت سبز مایل به آبی برای نور غیر طبیعی و سبز مایل به زرد برای نور طبیعی می باشد. مهمترین مسئله برای زمرد واکنش آن در برابر حرارت بوده که هیچ تغییر رنگی نمیدهد. این سنگ قیمتی در مواقع تعمیر بدنه یا پایه جواهر به علت کمی مقاومت باید از کار پیاده شوند و بعد از تعمیر دوباره بر روی پایه نصب شود. زمرد در برابر اسیدها بسیار مقاوم بوده بجز اسید هیدروفلوریک.
باید بدانیم که اگر تورمالین را حرارت دهیم بسیار به زمرد طبیعی شبیه و واکنش مشابه دیده می شود. راه دیگر شبیه سازی زمرد به این صورت است:
لایه هایی از زمرد طبیعی با رنگ اعلا را بر روی لایه ای از زمرد طبیعی با رنگ نامطلوب با چسبی رنگین می چسبانند که هنگام مطالعه زیر میکروسکوپ دارای تمام ناخالصیهای زمرد طبیعی می باشد.
از میان کانیهای طبیعی که بی شباهت به زمرد نیستند شاید فقط 3 کانی مورد بررسی جدی بوده است:
1- فلوریت یا فلورسپار که در افریقای جنوبی یافت میشود.
2- تورمالین سبز آن نیز در آفریقای جنوبی و تانزانیا یافت می شود.
3- جادئت یا یشم سبز است که به علت داشتن کمی کروم مشابه با رنگ زمرد است.
ناخالصیها و محتویات درون زمرد:
ساختار کریستالوگرافی زمرد به گونه ای است که در فضای درون خود حفره ها و کانالهائی تشکیل می دهد.
تفاوتهای فراوان در کیفیت و ناخالصیهای موجود در زمرد عمدتا معلول در فرایند مشخص طبیعی در هنگام تشکیل بلور زمرد در اعماق پوسته زمین می باشد.
در نگینهای تراشیده شده زمرد گاهی نیز به محتویاتی برخورد می کنیم که آنها را باید محتویات مصنوعی نامید و آن روغنهایی مخصوص هستند که برای بهبود کیفیت زمرد به درون نگین تزریق می شود.
مشخصات و ویژگیهای زمردهای استخراج شده از معادن مهم جهان
زمرد برزیل:
در مطالعه میکروسکپی این سنگ از مهمترین مشخصه این زمردها وجود قشرهای نازکی از مایعات به شکل چند ضلعی های نا منظم مانند سنگ فرش خیابان در درون آنها است. کانیای مهمان بلور میکا – تالک و بلورهای دولومیت است.
زمرد اطریش دره هاباخ:
ویژگیهای خاص این زمردها نوع ناخالصیهای آنها در لبه های سوزنی و پهن مانند تخته الوار است. و همیشه دارای رشته های کاملا صاف و موازی می باشد.
زمرد هندوستان:
مشخصه آنها وجود محتویات دو فازی است که مانند جای پای کانیهای پروتوژنیک به شکل کاما دیده می شود. که شکل فلسهای لوزی لوزی می باشد.
زمرد کلمبیا:
زمرد کلمبیا منشا آن آتش فشانی است و ناپاکی آن سه فازی بوده و اغلب به صورت دندانه دار می باشد وجود احتمالی برخی کانی های مهمان در این زمرد ها مشخصه خوبی می باشد. در مطالعه میکروسکوپی زمردهای کلمبیایی منظره زیبایی از محتویات مایع مانند که در سطوح مختلف بر روی یکدیگر قرار گرفته اند دیده می شود.