زبرجد یکی از کمیاب ترین گونه های سنگ جواهر است که یک رنگ دارد
زبرجد. [ زَ ب َ ج َ ] (اِ) نوعی زمرد باشد و آن از جمله ٔ جواهرات و طبیعتش سرد و خشک است در دوم .(برهان قاطع). سنگی است گرانبها. فارسی آن نیز زبرجد است . (از تفسیر الالفاظ الدخیله فی اللغة العربیه ).زبرجد کلمه ای است سامی مشتق از زبرج یا زبرقه و آن سنگی است سرخ که بزردی زند و اصل آن : «بَرق » است و زاء زاید است و لغت دیگر زبرجد، زبردج است . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین از حاشیه ٔ نخب الجواهر ص 53، 54).
در (دفع اثر) سموم قاتله و گزیدن حشرات سودمند است و نگاه کردن به او کلال چشم را میزادید. (از بحر الجواهر). اسم سنگ گرانبهای سبزی است که مخصوصاً در هندوستان یافت میشود. و سنگ دهمین سینه بند رئیس کهنه بود. (قاموس کتاب مقدس ). در موسوعه ٔ عربی آمده : زبرجد نوعی است از زمرد که رنگ آن سبز تیره است . (الموسوعة العربیه ذیل زمرد). شهمردان آرد: زبرجد و زمرد هر دو یکی است لیکن دو نام دارد. بودن و تکوین او مانند یاقوت است . اما سبزی رنگ از آن است که جای او معدن مس است ، از زنگار او سبز گردد و چون دهنیه با آن بنهند زیان باز دهد و رنگش تیره گرداند. مار افعی چون زمرد خالص بیند چشمش بیرون آید. و منفعت او از بهر زهر قاتل است و گزیدن هوام چون مقدار هشت …؟ بخورند هرکه پیوست و رو نگرد تیره چشم ببرد و روشنائی بیفزاید. زبرجد پیوسته با خویشتن داشتن از صرع ایمنی دهد.
به همین دلیل مصریان این سنگ را به عنوان گوهری از خورشید و همچنین زمرد شب مطرح کردند.
در واقع سنگ جواهر زبرجد به عنوان گوهر ملی مصر شناخته شده است.
در گذشته و اکنون استخراج سنگ زبرجد یکی از منحصربفردترین سنگ ها به شمار می رود؛ زیرا اکثر سنگ ها در پوسته زمین تشکیل می شوند
و این در حالی است که سنگ جواهر زبرجد در لایه های پایین تری از پوسته زمین تشکیل می شود.
این سنگ در واقع در گوشته زمین تشکیل می شود، یکی دیگر از سنگ هایی که در گوشته زمین شکل می یابند سنگ الماس است.
عمق این سنگ ها در گوشته زمین به بیست تا پنجاه مایل می رسد.
البته در برخی از نواحی به دلیل فعالیت های صفحه تکتونیکی و یا فعالیت آتشفشان ها، سنگ جواهر زبرجد به طور طبیعی به سطوح بالاتری از سطح زمین می رسند.
زبرجد سنگی با کیفیت جواهر از جنس الیوین معدنی است.
این سنگ به خانواده مواد معدنی فایالیت- فورستریت تعلق دارد.
بعضی ها زبرجد سبز را الیوین می نامند اما وقتی مساله سنگ جواهر مطرح می شود، زبرجد سبز اصطلاح بهتری است.
زبرجد جواهری با رنگ مخصوص به خودش است بدین معنی که رنگش در نتیجه ترکیبات مواد شیمیایی درونش ایجاد شده و ارتباطی با ناخالصی های خارجی ندارد.
بنابراین فقط به رنگ سبز است.
در واقع زبرجد سبز یکی از محدود سنگ های جواهر است که فقط یک رنگ دارد، گرچه انواع رنگ های سبز مانند سبز روشن مایل به زرد و سبز تیره هم در این میان دیده می شود.
نام زبرجد سبز (peridot) از کلمه عربی برای جواهر یعنی faridat گرفته شده است.
گاهی آنها زمرد مرد فقیر یا chrysolite می نامند کلمه ای که از واژه یونانی سنگ طلا گرفته شده است.
این نمونه یکی از قدیمی ترین سنگ های جواهر است که تاریخ ثبتش به 1500 قبل از میلاد بازمی گردد.
در گذشته جزیره آتشفشانی زبرگد در دریای سرخ، شرق مصر مهمترین منبع این سنگ ها با قدمت 3500 سال بود.
امروزه بهترین زبرجد سبز با بالاترین کیفیت از منطقه موگوک در برمه استخراج می شود گرچه زبرجد سبز پاکستانی هم بسیار با کیفیت است.
در آریزونا، چین و ویتنام نیز مخازن این سنگ وجود دارند.
زبرجد سبز در شهاب سنگ هایی که با زمین برخورد کرده اند هم دیده شده و روی مریخ و ماه نیز به شکل الیوین کشف شده است.
شناسایی زبرجد
از نظر شیمیایی زبرجدسبز سیلیکات مگنزیم آهن است و شدت رنگش بستگی به میزان آهنش دارد.
ممکن است در آن کمی نیکل و کرومیم هم یافت شود.
زبرجد سبز زیاد سخت نیست و در مقابل اسید مقاومت ندارد.
در نمونه های خیلی نادر، می تواند به شکل ستاره های چهار پرتو درخشش معروف چشم گربه را از خود نشان دهد.
ممکن است زبرجد سبز را با جواهرات رنگی مشابه اشتباه بگیرید اما انکسار دوگانه قوی اش ویژگی متمایز آن محسوب می شود.
در سنگ های ضخیم تر، دوبرابر شدن لبه های مناسب تراش را به سادگی می توان بدون نیاز به بزرگنمایی دید.
زبرجد ، خاستگاه و منابع
بیشتر سنگ های جواهر در پوسته زمین شکل می گیرند اما زبرجد سبز در قسمت های عمیق جبه زمین تشکیل می شود.
بلورهای زبرجد در ماگما بالاتر از جبه هستند و با فعایت آتشفشانی یا تکتونیک هسته ای به روی زمین آمده و در صخره های آتشفشانی پوشانده می شوند.
در گذشته جزیره آتشفشانی زابارگاد در دریای سرخ محل مهمترین گنجینه های این سنگ بود.
سنگ های کشف شده 3500 سال قدمت داشتند و قرن ها رها شده بودند بعداها در حدود سال 1900 بود که کشف و استخراج شان آغاز شد.
امروزه مهمترین منابع این سنگ در پاکستان وجود دارد.
مواد زیبایی نیز در میانمار و ویتنام یافت شده است.
سایر مخازن در استرالیا، برزیل، چین، کنیا، مکزیک، نروژ، آفریقای جنوبی، سریلانکا، تانزانیا و آمریکا وجود دارند.
اخیرا چین تبدیل به بزرگترین تولید کننده زبرجد شده است.
رنگ زبرجد
زبرجد یکی از کمیاب ترین گونه های سنگ جواهر است که یک رنگ دارد.
شدت رنگ سبز آن بستگی به مقدار آهنی دارد که درونش وجود دارد.
رنگ زبرجد از زرد مایل به سبز تا زیتونی و سبز قهوه ای متغیر است و زیر نور طبیعی خورشید درخشش زیبایی دارد.
رنگ سبز درخشانش زیر نور مصنوعی تغییر نمی کند.
بهترین رنگ زبرجد دارای درصد آهن کمتر از 15% است و معمولا دارای مقداری نیکل و کرومیوم نیز می باشد.
سبز پررنگ زبرجد محبوب ترین و گران ترین نوعش است.