نگاهی کلی به تاریخچه سنگ زمرد:
از میان سنگهای قیمتی بریل، سنگ زمرد از پیشینه تاریخی بالایی برخوردار است؛ شواهد فروش آن در بازارهای بابل در چهار هزار سال پیش از میلاد وجود دارد. این گوهرسنگ در طول بیش از شش هزار سال در اغلب فرهنگ های دنیا نظر یونان باستان و ایران منبع جاذبه و احترام بوده است. این سنگ به دلیل زیبایی و قدرت معنوی در بین همه ادیان اصلی مقدس شمرده می شد رنگ سبز رنگی مقدس در فرهنگها و مذاهب مختلف نظیر اسلام بوده و حتی کلیسای کاتولیک نیز از آن به عنوان والاترین رنگ مذهبی یاد کرده است. از خواص زمرد از نظر فیزیکی نیز استفاده می شد و به سنگ مطالعه مشهور بود زیرا در گذشته قبل از اینکه عدسی و عینک بزرگنمایی کشف شود از نوع شفاف این گوهر برای مطالعه و دیدن اشیا کوچک استفاده می کردند. آزتک ها و اینکاها (قبیله هایی در آمریکای جنوبی) آن را می پرستیدند و حتی از خواص سنگ زمرد از نظر دارویی بهره می بردند. بعد از تنزل تمدن اینکاها، معدن های این گوهرسنگ از یاد رفت تا اینکه با کشف معادن جدید در قرن 16 میلادی دوباره استخراج آن شروع شد.از لحاظ تاریخی، اولین محل معروف، تعدادی معدن کنار دریای سرخ در مصر بود، معروف به معادن کلئوپاترا. بیشترین زمرد های استفاده شده در جواهرات قدیمی از این معادن به دست می آمدند. مکان این معادن در قرون وسطی کاملا گم شده بود. این معادن تا سال ۱۸۱۸ مورد اکتشاف مجدد قرار نگرفته بودند، تا وقتی که کالیود از سوی نایب پادشاه مصر برای جستجوی آنها فرستاده شد و بالاخره معادن قدیمی را یافت: معادن در دامنه کوه های جبل سیکائیت و جبل زوبارا در اتباعی شمالی و موازی دریای سرخ هستند. در قرن 19 معدن معروف کلئوپاترا تقریبا تمام شد. اولین نوع استخراج شده به دست مصریان به دوره بطلمیوسی (۳۳۰ – ۳۲۳ قبل از میلاد) باز می گردد، اما اشیایی پیدا شده است که به رامسس دوم (۱۳۰۰ قبل از میلاد) یا حتی قبل از آن بر می گردد. تصور می شود گنجینه های زمرد مغول، عثمانی و ایرانی از معادن خاوری به دست می آمدند که در واقع از پنج شیر افغانستان بوده است. البته در منابعی آمده است که بسیاری از زمردهای امپراتوری مغولی هند، از کلمبیا توسط کشتی های اسپانیایی آورده می شدند.
نحوه تشکیل و استخراج زمرد چگونه است؟
تشکیل بلور زمرد فرآیندی آهسته و طولانی است همانند کانی های دیگر این گوهرسنگ نیز از مواد مذاب درون زمین و تحت فشار و حرارت بالا بوجود می آید که می توان آنها را در گرانیتها، پگماتیت ها (پسمانده ماگما)، شیست ها و نهشته های آبرفتی پیدا کرد. برعکس یاقوت کبود و یا روبی، اهمیت استخراج زمرد در معادن ثانویه (معادنی که نیاز به حفاری و عملیات هزینه بر دارند) پایین بوده و غالبا از ذخایر اولیه (ذخایری که معمولا در سطح و با وسایل ابتدایی می توان استخراج کرد) در شیارها، رگه و شکافها صورت می گیرد و مستقیما از سنگ میزبان حاوی آن انجام می شود.
نحوه تشخیص زمرد طبیعی از مصنوعی:
سنگ زمرد از سال 1840 به شکل مصنوعی تولید شده و امروزه بصورت سنتز شده ارائه می گردد. تشخیص نوع طبیعی از سنتتیک آن بسیار مشکل است و نیاز به دانش و تجربه بالایی دارد. سنگهایی که ممکن است به علت تشابه به جای آن عرضه شوند عبارت اند از: دمانتوئید، دیوپسید، دیوپتاز، گروسولار (گارنت سبز کروم دار).
با عبور یا انعکاس اشعه ماورا بنفش در کریستال های مصنوعی و یا طبیعی گاهی می توانیم تفاوت آنها را مشخص کنیم. برخی زمرد های مصنوعی مثل Grown – Flux بدلیل ماده به کار رفته در آنها هنگام قرار گرفتن در معرض با طول موج بالا درخشش فلورسانت قرمز ماتی از خود ساطع می کنند درصورتی که نوع طبیعی آن همچین نوعی بازتاب نمی کنند. استفاده از فیلتر چلسی و بررسی خطوط رشد زمرد زیر میکروسکوپ میتواند بسیار کارساز باشد.
انواع تراش های مناسب برای سنگ زمرد:
این گوهر دارای بلوربندی هگزاگونال، کلیواژ (رخ) ندارد و تورق های آن به صورت موازی موازی با صفحه انتهایی می باشد. بیشتر آنها دارای درز و شکافهای سطحی می باشند که موجب می شود سوار کردن و پاک کردن آن در کنار سختی بالای این کانی و از طرف دیگر شکنندگی بالا کار تراش را سخت نماید. با این حال این موانع از تلاش و خواسته جواهر تراشان نشده و آنها معمولا از سبکی که به “تراش زمردی (Emerald Cut)” یا چهارگوش معروف است استفاده می کنند. این نوع تراش که درواقع نوعی از طرح تراش پله کانی است صفحاتی را در چهار گوش آن ایجاد کرده که علاوه بر درخشندگی و زیبایی، مقاومت آن را در برابر فشارهای فیزیکی یا مکانیکی افزایش می دهد.همچنین نوعی تراش اشکی آن نیز وجود دارد. چنانچه سنگ زمرد با رنگ زرد و مات و غیر شفاف و یا دارای ناخالصی های فراوانی در خود باشد باید از تراش کابوشن (Cabochon) یا همان تراش گرد استفاده می کنند. این نوع تراش بصورت نیمکره و بیضی شکل بوده و بیشتر در انگشتر های جواهر سنگی کاربرد دارد. در صورت کیفیت پایینتر معمولا آن را به صورت مهره تسبیح و گردنبند درمی آورند.
معادن و ذخایر زمرد در جهان کدامند؟
امروزه بهترین انواع این گوهرسنگ از کلمبیا به دست می آید. انواع باکیفیت پائین تر و دارای تون رنگی متوسط تا روشن، از معادن برزیل به دست می آیند. همچنین اتریش، هند، استرالیا، افریقای جنوبی، مصر، امریکا، نروژ و پاکستان دارای معادن زمرد می باشند. در چند دهه گذشته، میزان گونه های باکیفیت در زیمبابوه، زامبیا و تانزانیا نیز افزایش یافته است. فقط انواعی از آن که دارای بهترین کیفیت پاک و بی عیب هستند. اغلب آنها دارای درزه و ادخال های کوچک از کانی دیگر می باشند. در شمال سوردلوفوسک روسیه اغلب آنها مات و یا مایل به زرد بوده و نوع با کیفیت آنها بسیار کمیاب است. زمرد های پنج شیر افغانستان با اندازه بلور (بسیاری بیش از ۱۰۰ قیراط) و پاکی خوب پیدا شده که با زمردهای کلمبیا که هیچ مشابهی در ۴۰۰ سال گذشته نداشته اند، رقابت می کنند. به تازگی منابعی نیز از این سنگ در اتیوپی مشاهده شده است. در ادامه با این معادن بیشتر آشنا می شویم و به توضیح آنها می پردازیم.
مهمترین ذخایر و معادن سنگ زمرد:
- زمرد با کیفیت کلمبیا: که دارای مقادیر قابل توجهی آهن است که باعث افزایش وزن مخصوص و ضریب شکست نور در این سنگ می شود. کانی میهمان آنها به شکل تیغه اره می باشد. مهمترین معادن کلمبیا شیوور، گاشالا بوربار، کاسکووز و موزو است. در تمامی این معادن از کانی های میهمان که قبل ار رشد بلورهای زمرد وجود داشته اند اثری نیست.
- معادن زمرد هندوستان: کانی های میهمان در این منطقه در دو فاز مختلف رشد کرده و اکثرا به شکل کما(،) دیده می شوند و کمانی فوکسیت که نوعی میکای غنی از فلز کروم است همیشه در آن وجود دارد. رنگ زمردهای کلمبیا مانند تلالو و رنگ آمیزی برگهای درخت در یک باغچه زیر نور آفتاب بهاری است!
- دره پنج شیر افغانستان یکی از نقاطی است که زمرد در سنگهای اسکارن کربناتی به همراه کوارتز و آنکریت یافت می شود و به دلیل شفافیت و کیفیت عالی قادر به رقابت با سایر نقاط دنیا می باشد. متاسفانه عدم فناوری استخراج و جنگهای داخلی و سیاسی موجب کاهش استخراج این کانی از این منطقه شده است.
در پاکستان معادنی به تازگی یافت شده که زمردهای آن کاملا شبیه کلمبیا می باشند و محتویات مایع آن به فراوانی و در اشکال مختلف دیده می شود.- معدن سانداوانا در زیمبابوه نیز دارای زمرد هایی است که کانی میهمان آنها ترمولیت است و بلورهای سوزنی شکل بلند و خمیده ای را تشکیل می دهد.
- در معادن ترانسوال در آفریقای جنوبی مشخصه زمرد، بلورهای کوچک و تا حدی تخریب شده میکاست. کانی میهمان آن اغلب مولبیدنیت است که با درخششی متالیک و بلورهای کوچک قابل تشخیص است. شکافهای پر مانند که از هر طرف بلور میهمان را احاطه کرده اند نیز دیده می شوند.
اکنون می پردازیم به بررسی مشخصات گوهرشناسی زمرد:
سنگ زمرد یک کانی با سختی 7.5 تا 8 در مقیاس موس (Mohs) و وزن مخصوص 2.68 تا 2.78 است و از این نظر استحکام آن سخت تر از کریستال کوارتز می باشد. از نظر شیمیایی نیز با ترکیب شیمیایی Be3Al2(SiO3)6 حاوی 67% سیسلیس، 19% آلومینیوم و 14% بریلیوم بعلاوه عناصر آلکالی می باشد. بیشتر بلورهای آن دارای ناخالصی، ترکهای داخلی، کانی های میهمان و مایعات، حباب های گاز بوده و رنگ سنگ در صورت افزایش آنها مات می شود. گوهرشناسان این ناخالصی ها را “Jardin” یا باغچه می نامند. این ویژگی ها به ما کمک می کند تا بوسیله ابزار گوهرشناسی زمرد اصل را از نوع بدل و مصنوعی تشخیص دهیم. در جدول زیر مشخصات زمرد قرار داده شده است:
| جدول خصوصیات سنگ زمرد | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | سیلیکات بریلیوم آلومینیوم Be3Al2(SiO3)6 |
| رنگ | سبز – سبز متمایل به آبی یا زرد |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | شفاف تا کاملا مات |
| رخ | نامعلوم با شکستگی صدفی |
| جلا | شیشه ای |
| ضریب شکست نور | 1.602 – 1.565 |
| شکست دوگانه | 0.006 |
| سختی موس | 8 – 7.5 |
| وزن مخصوص | 2.78 – 2.67 |
| سیستم کریستالی | هگزاگونال |
| فلورسانس | معمولا ندارد |
محدوده رنگ در سنگ زمرد:
سنگ زمرد به رنگ سبز با دامنه ای از سبز مایل به زرد تا سبز مایل به آبی دیده میشود ولی بهترین رنگ آن اشباع شده از سبز سیر خالص با تُن رنگی تیره می باشد. این نوع رنگ حتی چنانچه ناخالصی و پاکی آن زیاد باشد باز هم از نوع سبز روشن ولی شفاف آن با ارزش تر است. زمرد شفاف طبیعی که یکی از چهار گوهرسنگ گرانبهاست و با رنگ سبز زیبایش بی شک مشهورترین عضو خانواده بریل است. دیگر رنگهای بریل نیز ارزش گوهری دارند مانند آکومارین (آبی)، هلیدور و بریل طلایی (زرد)، مورگانیت (صورتی)، بیگسبیت (قرمز) و گوشنیت (بیرنگ). رنگ سبز عمیق زمرد مدیون حضور مقدار ناچیزی از فلزات رنگ زا کرومیوم و یا وانادیوم است. تا قبل از سال 1963 میلادی تصور می شد که رنگ سبز آن فقط بخاطر وجود کروم است تا اینکه معدنی از آن در برزیل یافت شد که وانادیوم نیز در آن مشاهده می شد.
پدیده های خاص نوری در سنگ زمرد:
گاها دیده شده بعضی زمرد های یافت شده در معادن دارای روتایل هایی سوزنی شکل یا خطوط و اشکالی (تراپیچ ) گونه هستند.
پدیده چشم گربه در زمرد چیست؟
یکی از پدیده های نوری کمیاب وجود سوزنی شکل هایی در یک جهت اند که باعث به وجود آمدن پدیده نوری چشم گربه (cat’s eye) اند. این زمرد های خاص با این پدیده کمیاب بوده و به نسبت قیمت بالاتری به نسبت نمونه عادی دارند.رکورد گران ترین قطعه زمرد چشم گربه ای فروخته شده در جهان در دستان این زمرد دو قلو است. از ویژگی های این قطعه میتوان به کیفیت بسیار بالا و اینکه هر دو سنگ از یک سنگ تراش خورده و کالیبره هستند اشاره کرد .
پدیده استار در زمرد:
زمرد با پدیده استار بسیار کمیاب بوده و بسیار کم در بین زمرد های جهان دیده شده است. تمامی این پدیده های کم نظیر از اینکلوژنها و ناخالصی های درون سنگ ناشی می شود. پس همیشه ناخالصی باعث کم شدن ارزش سنگ نمی شود!
زمرد های تراپیچ:
زمرد تراپیچ یا چرخ ارابه ای اولین بار توسط یک کانی شناس فرانسوی به نام Emile Bertrant در سال 1879 در یک سخنرانی علمی در فرانسه تشریح و معرفی شد. این زمرد ها کمتر از ۱ درصد زمرد های استخراج شده از کلمبیا را تشکیل داده و تنها در بخش غربی حوزه cordillara شرقی تشکیل شده اند. این زمرد ها دارای ناخالصی کائولین (سفید) و یا آلبیت (مشکی رنگ) اند که با طرح ستاره شش پر یا مقطع شش ضلعی درون آن قرار گرفته است در واقع وجود این ۲ ناخالصی باعث ویژه و خاص شدن زمرد های تراپیچ شده است.
بهسازی سنگ زمرد چگونه انجام میشود؟
به علت فشار زیاد هنگام تشکیل زمرد در زمین و شرایط سخت استخراج ممکن است زمرد طبیعی دارای شکستگی ها و ترکهای فراوانی باشد که بهمین دلیل از گذشته تا کنون جهت پوشاندن ترکها آن را در مایعی شبیه روغن مخصوصی قرار داده و زمرد را بهسازی می کنند.
روغن زدن زمرد یک فرایند جهانی است و حدودا ۹۰ درصد زمرد های موجود در بازار روغن خورده اند اما باید توجه داشته باشید کریستال زمرد ما باید دارای شکستگی های رسیده به سطح باشند تا بتوان روغن را به آن وارد کرد. وقتی زمرد راف از معدن استخراج میشود آن را درون بشکه های روغن می اندازند و این روغن موجب روانی و تسهیل در فرایند تراش آن میشود.
جهت بهبود رنگ نگین زمرد چه باید کرد؟
رنگ زمرد تقریبا ثابت است و در برابر نور مصنوعی و یا طبیعی مانند خورشید تغییر نمی کند و فقط در دمای 700 تا 800 درجه سانتیگراد تغییر می یابد. چنانچه انگشتر زمرد شما در نتیجه تماس با مواد شوینده زیبایی و جلای خود را از دست دهد باید آن را در ظریفی از روغن بدون رنگ قرار دهید. برای افزایش کیفیت رنگ و جلوگیری از بازتاب نور در ترک های آن معمولا آن را با روغن یا موم، اپوکسی یا پلاستیک اشباع می کنند.
بررسی انوع زمرد های مصنوعی:
نوع سنتز شده لنیکس: این سنگها سنتز شده بصورت بلورهای چهارگوش و نه منشورهای هگزاگونال رشد می کنند. ضریب شکست نوری آنها قدری از نوع طبیعی پایین تر است.
نوع سنتز شده هیدروترمال: ناخالصی های مشخصه شامل اشکال پرمانند (Feathers) از مایعات دوفازی و بلورهای میخی شکل میکروسکپی و ساختارهای رشد شناور کشیده می باشند.
نوع سنتز شده فلاکس: در این روش زمردهای سنتتیک رشد یافته در آزمایشگاه به روش ذوب است و می توانند دارای ناخالصی هایی مانند اثر انگشت ولی در ابعاد بزرگتر باشند و همچنین آثار بجای مانده از فرآیند فلاکس در آنها پدیدار است
نوع سنتز شده ریجنسی: این نمونه با روش اصیل لیند (Linde) و شیوه یونیون کاربید سنتز شده اند. ضریب شکست نور مشابه نوع طبیعی دارند، گرچه وزن مخصوص آنها قدری پایین تر و 2.68 می باشد. محتوی آهن آنها بسیار کم است و در زیر اشعه ماورا نور چراغ قوه و یا اشعه بنفش موج کوتاه و فلورسانس قرمز رنگ قوی دارند.
ویژگیهای زمرد با کیفیت چیست؟
- 1- وزن: این گوهرسنگها معمولا در اندازه های کوچک پیدا می شوند. زمردهای درشت با کیفیت بالا میتوانند قیمت بسیار بالایی داشته باشند. برخلاف الماس که زیر 1 قیراط هم درخشندگی خود را نشان می دهد، سنگ زمرد معمولا در قیراط بالاتر این امکان را دارد. بنابراین وزن پارامتری اساسی در تعیین قیمت آن است.
- 2- رنگ: همانطور که قبلا ذکر شد هر چه رنگ سبز این گوهر پررنگ تر و شدیدتر، سرزنده تر و غیر مات باشد ارزش آن چندین برابر می شود.
- 3- پاکی: گونه های بی عیب این گوهر معمولا کمیاب و بسیار گران بها هستند. ناپاکیها در سنگ زمرد ظاهری شبیه خزه یا شاخه های درخت دارند. اغلب گونه های درشت، معایب و ترک هایی دارند و یا رنگ آنها دارای جلوه های ابری هستند.
- 4- درخشندگی: این فاکتور که وابسته به نوع تراش است نیز همانند سایر سنگهای قیمتی دیگر روی قیمت آن تاثیر دارد.
بزرگترین سنگ زمرد جهان کدامند؟
در سال 2011 بزرگترین سنگ زمرد جهان در برزیل با وزنی معادل 360 کیلوگرم، 180 هزار قیراط در عمق 200 متری معدن یافت شد. ارزشی آن بیش از 309 میلیون دلار تخمین زده شده است!.
یکی دیگر از بزرگترین زمرد های معدنی جهان که در سال 1999 در منطقه بویاکا کلمبیا یافت شد فیورا Fura نام دارد. وزن آن 2.27 کیلوگرم و یا 11 هزار قیراط می باشد. قیمتی برای آن تعیین نشده زیرا فقط یک قطعه بزرگ آن هم از نوع سبز اعلی کلمبیا تا کنون در جهان یافت شده است.
همچنین بزرگترین سنگ زمرد تراشیده جهان با وزن 57500 قیراط (11.5 کیلوگرم) که با نام “هدیه خداوند” معروف است وجود دارد و با قیمت بالای 1.15 میلیون دلار به شخصی فروخته شد که البته از سال گذشته طی تحقیقاتی در مورد جنس رنگ آن تردید هایی در مورد اینکه واقعا اصل است یا نه وجود دارد! در حقیق به صورت خفیف رنگ آن بهسازی و همچنین کارشناسان میگویند بریل با منطقه بندی رنگی زمرد است.
نحوه نگهداری سنگ زمرد چگونه است؟
اصولا خانواده بریل دارای ساختاری شکننده می باشند و فرم شکستگی آنها همانند بی نظم است بنابراین در نگهداری سنگ زمرد بسیار دقت کنید که مورد اصابت ضربه مخصوصا در تورق های آن صورت نگیرد. برای از بین بردن معایب و افزایش کیفیت رنگ، آنها را در روغن ها و ترکیبات شیمیایی مخصوصی قرار میدهند. چنین ادخالهایی، به ویژه در سنگهای باکیفیت بالا، با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نمی باشد. استفاده از دستگاه اولتراسونیک و حرارت می تواند روغن را از ترکهای سنگ خارج و متقابلا کاهش شفافیت و حتی شکستن آن شود. بنابراین بهتراست حین کارهای خانه مانند آشپزی و یا شستشو انگشتر یا گردنبند زمرد خود را دور کنید.
زمرد سنگ ماه تولد چه کسانی است؟
رنگ سبز تجلی کننده طبیعت بهار شکوهمند هست و حتی رنگ ونوس خدای روم باستان نیز می باشد. بنابراین سنگ زمرد اهدا کننده عشق جاودانه و زیبایی به متولدین اردیبهشت (ماه می) به عنوان سنگ ماه آنها است. در برخی فرهنگ ها از این گوهر جهت هدیه بیستمین، سی و پنجمین و یا پنجاهمین سالگرد ازدواج استفاده می شود.
خواص زمرد:
به علت رنگ سبز زمرد این گوهرسنگ چاکاری چهارم یعنی قلب را تحت تاثیر قرار می دهد. این گوهر خالص ترین جریان بلورین پرتو سبز است و سنگی است که پاکترین و خالص ترین نماینده الگوی انرژی چاکرای قلب می باشد. از خواص زمرد در چاکرا درمانی جهت گشودن قلب به روی عشق، بخشش، دلسوزی و اعتماد استفاده می شود. این سنگ ترغیب کننده فرد به زندگی و عمل نمودن از روی قلب است و به فرد کمک می کند تا مرکزیت یافته و در خرد قلبی باقی بماند و دلشکستگی اش را درمان کند. این گوهر به فرد امکان می دهد تا ذات مهربان و حمایتگر خود را بدون ترس از آسیب پذیری به نمایش بگذارد. این یک گوهری شگفت انگیز برای فعال کردن خلاقیت هنری و ایجاد تمرکز بر فعالیتهای زندگی است. کسانی که مدیتیشن یا یوگا انجام می دهند با این سنگ تمرکزشان افزایش می یابد.از نظر جسمانی از خواص زمرد می توان برای تقویت قلب، خون و دستگاه گردش خون استفاده کرد. همچنین برای غده تیروئید، اسهال خونی و باز کردن عروق خونی بسیار موثر است. همانطور که ارسطو نیز گفته در گذشته از خواص سنگ زمرد برای علاج سرطان و صرع نیز استفاده شده است.