سنگ اسپینل یا لعل چیست؟

ریشه اصلی اسپینل نامشخص است. در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد.

اسپینل (Spinel) سنگی با سختی 8 – 7.5 در مقیاس موهس و ترکیب شیمیایی MgAl2O4 بوده که میتواند با فرم های اوکتاهدرون یا کریستال های مکعبی، ایزومتریک، هشت سطحی، دوازده سطحی و دو قلو رشد میکند.

اسپینل چگونه تشکیل میشود؟

سنگ اسپینل در سه حالت زمین شناسی میتواند یافت شود:

1) به صورت بلور در سنگ های آهکی یا سنگ آهک دولومیتی مربوط به مجاورت دگرگونی، گَنیس یا سرپانتین

2) دانه های بدون شکل در سنگهای آذرین اصلی

3) سنگ ریزه های ساییده شده از آب در ته نشین های رسوبی

سنگ اسپینل در برابر مواد شیمیایی و شرایط جوی فیزیکی مقاوم باشد. غالبا در سنگهای مرمر که کمتر نسبت به شرایط آب و هوایی مقاوم است دیده میشود و سپس توسط جریان ها حمل و در ته نشین های شن و ماسه آبرفتی، جایی که دیگر سنگهای قیمتی یافت میشوند دیده میشود.

6روش تشخیص اسپینل های مصنوعی

فلورسانس: لعل های طبیعی زیر نور ماورابنفش با طول موج بالا فلورسانس قوی، و در طول موج کوتاه UV ، ضعیف از خود نشان میدهند.

درحالی است که انواع سنتتیک آن در طول موج کوتاه اشعه UV فلورسانس قوی از خود نشان داده و غالبا رنگ آبی روشن، سبز گچی و یا قرمز از خود نشان میدهند.

میکروسکوپ: در زیر میکروسکوپ در نمونه های اسپینل مصنوعی معمولا ردپای ذوب فلاکس و یا حباب هایی به صورت الگو و منحنی به علت نحوه ساخت و رشد آنها دیده میشود. این درحالی است که در نمونه های طبیعی اینکلوژن هایی زیاد یا حداقل تعدادی دیده میشود.

آهنربا: اسپینل های طبیعی دارای مقادیری عنصر آهن در خود هستند و بنابراین به آهنربا واکنش ضعیفی نشان میدند. این درحالی است که در نمونه سنتتیک و مصنوعی اسپینل به علت نحوه ساخت آنها هیچ واکنشی دیده نمی شود.

تولید در بازار: اسپینل های سنتتیک با رنگ قرمز تیره به علت هزینه بر بودن و پیچیدگی فرآیند تولید آن به صورت تعداد کم و محدود نسبت به رنگهای دیگر ساخته میشوند و معمولا این نمونه ها در بازار کوراندوم (یاقوت) مصنوعی و آزمایشگاهی هستند.

ضریب شکست نور و وزن مخصوص: لعل طبیعی دارای ظریب شکستی معادل 1.72 تا 1.74 برای اسپینل قرمز و در حالتی که عنصر روی در آن زیاد باشد 1.805 است. این در حالی است که اسپینل های مصنوعی دارای RI 1.727 با خطای یک هزارم است. همچنین وزن مخصوص نوع طبیعی در رنج 3.58-3.61 بوده و عنصر روی در آن میتواند وزن مخصوصش را تا 4.40 نیز ببرد. این درحالی است که اسپینل های مصنوعی وزن مخصوصی بین 3.64 – 3.63 دارند.

قیمت: راف بلوری سنتتیک اسپینل میتواند کیلویی از 100 تا 800 دلار بر اساس کیفیت تولید کننده باشد. نگین سنتتیک اسپینل ممکن است قیراطی حتی یک یا دو دلار باشد،بنابراین قیمت عاملی مهم در تشخیص اسپینل های سنتتیک است. نمونه های سنتتیک بسیار شیشه مانند هستند. باید توجه داشته باشید که بهترین راه تشخیص اسپینل اصل، خرید آن همراه با شناسنامه گوهرشناسی معتبر است.

اسپینل تاریخی و مشهور جهان

لعل سامریان:لعل سامریان با وزن 500 قیراط و قطر 5.5 سانتی متر در موزه جواهرات ملی ایران رکورد دار بزرگترین اسپینل جهان از نظر جواهری است. درون این اسپینل سوراخ وجود دارد. گفته شده متعلق به یکی از پادشاهان حبشه بوده است. بر اساس نوشته های خاطرات پزشک ناصرالدین شاه، پادشاه به او گفته بود که این سوراخ به علت بکار بردن و آویختن سنگ در تزئین گردن گوساله سامری طلایی بوده است که بعدها جای آن سوراخ را با الماس پر کرده اند. البته تاییدیه معتبری از این نقل قول و زمان افتادن الماسش وجود ندارد.

اسپینل سلطنتی روسیه:دومین اسپینل بزرگ جهان از نظر کیفیت، با وزن 398.72 قیراط در تاج کاترین کبیر و جزو جواهرات سلطنتی روسیه است.

گرانترین اسپینل فروخته شده تا کنون

از حکاکی نام شاه جهان گرفته تا پادشاهان دیگر سبب شده که این گردنبد اسپینل رو بسیار خاص کند. بنظر میرسد که در قرن 19 میلادی این سنگها روی گردنبند سوار شده اند. سنگهای آن از بدخشان می آیند که با نام یاقوت سرخ بالاس “Balas ruby” مشهور هستند. این گردنبند تاریخی با اسپینل هایی با وزن 1131.59 قیراط در ژوئن 2019 در حراجی کریستی بیش از 4.5 میلیون دلار فروخته شد.

معادن و ذخایرسنگ لعل

کشورهای میانمار، تاجیکستان، سریلانکا، تایلند، ویتنام، کامبوج دارای بهترین کیفیت اسپینل با نام “یاقوت قرمز” هستند. کشورهای دیگری چون افغانستان، نپال، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار، نیجریه، جنوب غرب کنیا نیز رگه های مرغوب این سنگ مشاهده می شود. در ویتنام نزدیک منطقه Luc Yen، استخراج اسپینل و یاقوت از سال 1990 به طور جدی شروع شده است که اغلب اسپینل ها صورتی رنگ هستند.

معدن اسپینل موگوک برمه (میانمار)