گوهرشناسی الماس

مقاومت یک جسم در برابر خراش و یا تراش را سختی می گویند.

هر کانی دارای سختی ثابت و مختص به خود می باشد.

عواملی در سختی سنگ تأثیر گذار هستند که می توان به تراکم اتمی، نوع عناصر در ترکیب شیمیایی، ساختمان کریستالی و نوع پیوند اتم ها (Covalent، Ionic) اشاره نمود.
روش آزمایش سختی توسط کانی شناسی به نام Friedrich Mohs در سال ۱۸۱۲ ابداع شد.

آزمایش سختی:

در طبیعت حدود سه هزار کانی وجود دارد که سختی آنها بین ۱ تا ۱۰ طبقه بندی شده است.
تنها روش جهت تعیین سختی یک کریستال این است که قطعه کریستالی با سختی مشخص بر روی کریستال ناشناخته کشیده می شود. چنانچه بر روی کریستال ناشناخته خش ایجاد کرد می توان نتیجه گرفت که کانی ناشناخته دارای مقدار سختی مساوی و یا کمتر از کریستال شناخته شده با سختی مشخص است.
اعداد سختی گویای یک نسبت هستند و دقیقاً نمی توان تعیین کرد که سنگی با سختی ۶ چند برابر سختر از سنگی با سختی ۴ است.
کانی شناسان برای شناسایی کانی خود از این آزمایش استفاده می کنند اما در علوم گوهرشناسی این آزمایش تخریبی بوده و می تواند باعث به وجود آوردن خش بر روی سنگ قیمتی صیقل خورده شده و یا حتی آن را بشکند.
همانطور که گفته شد، این آزمایش جهت شناسایی سنگ انجام می شود اما به دلیل تخریبی بودن به هیچ وجه در علم گوهر شناسی از آن استفاده نمی شود. یکی از تفاوت های اساسی بین گوهر شناس و کانی شناس در انجام چنین آزمای

گوهر شناسی

تاریخ استفاده از زیورها و سنگ‌های قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر است و قدمتی هفت هزار ساله دارد. سنگ‌های قیمتی نمایانگر ثروت و تشخص بوده و فرمانروایان قدیم از نگین‌هایی که از این کانیها جواهر ساخته شده بود استفاده می‌کردند. استفاده از زیورهایی چون صدف‌ها و سنگ‌های زیبا و رنگین از سوی زنان نیز جدا از اعتقادات ماورایی و پزشکی که داشتند سبب برانگیختن تحسین و جلب توجه مردان می‌شد. در زمان‌های قدیم و بسیار پیش از آنکه بشر وسائلی آماده کند و یا مهارتی کسب نماید که بتواند سنگ‌های سخت را تراش داده و حک کند، سنگ‌های قیمتی علاوه بر ارزش مادی بیشتر جنبه خواص ماورایی و درمانی داشته و بعنوان منبع انرژی مثبت برای صاحبانشان محسوب می شده‌اند و افراد بعلت اعتقاداتی که نسبت به تاثیرات ماورایی و درمانی سنگ‌های رنگین داشتند، آنها را مورد ستایش و مصرف قرار می دادند.
گوهر شناسی علم مربوط به شناخت گوهر سنگ های مصنوعی و طبیعی است. گرایشی از علم زمین شناسی و شاخه ای از کانی شناسی محسوب می گردد. آموزش ابتدایی گوهر شناسی برای جواهرسازان و زمین شناسان در قرن نوزدهم آغاز شد. نخستین موسسه واجب شرایط برای آموزش گوهر شناسی موسسه Gem-A انگلستان بود که در حال حاضر یک موسسه خیریه در زمینه آموزش گوهر شناسی محسوب می گردد. نخستین فارغ التحصیل دوره دیپلم Gem-A در سال ۱۹۲۹، رابرت کیپلی بود که بعدا موسسه Gemology America و Gem Society American را تاسیس کرد.

دستگاه و ادوات سنگ شناسی و گوهر شناسی

کشف کانی های گوناگون و تشابه ظاهری بعضی از سنگ ها بعد از تراش، مشکلات بسیاری را در زمینه ارزیابی سنگ های قیمتی بوجود می آورد. این در حالی است که پیشرفت علم و فناوری در زمینه رشد کریستال های کاملا مشابه به کانی طبیعی و ابداع روش های مختلف بهسازی گوهرهای طبیعی، به این مشکلات دامن زده است و سنگ شناسی و گوهر شناسی را به امری پیچیده که مستلزم علم و آگاهی بعلاوه تجربه و تخصص بالا در این زمینه می باشد بدل کرده و در همین راستا دستگاه ها و ادوات مختلفی برای تشخیص هرچه دقیق تر سنگ جواهر به کار می روند. که در ذیل به بعضی از آنها می پردازیم.

۱. دستگاه یو وی (UV light)

یکی از مشکلاتی که امروزه جواهرشناسان و یا افرادی که با جواهر سر و کار دارند، با آن مواجه می باشند، این است که چگونه می توانند تشخیص دهند که در یک سنگ آیا فرآیند بهبود سازی استفاده شده است یا خیر؟ در این زمان به طور قطع بهترین جواب این می باشد که این تشخیص را تنها می توان در آزمایشگاه های تخصصی جواهر شناسی، انجام داد. در ابتدا دستگاه uv به عنوان یک وسیله بی اهمیت در آزمایشگاه های گوهرشناسی به شمار می آمد. اما با گسترش انجام فرآیند بهبود بخشی گرمادهی بر روی گوهرها، ارزش دستگاه uv لایت مشخص شد. سیاری از یاقوت های سرخ و کبودی که گرمادهی شده اند یک علامت کوچک گچ مانندی از امواج کوتاه (sw) فلورسنت در خود دارند. این پدیده در گروه کانی کروندوم طبیعی به چشم نمی خورد. در واقع قسمت بیرنگ این سنگ ها شفاف می شود. زمانیکه فرآیند گرمادهی در یاقوت ها انجام شود. همزمان با ایجاد بلورها طبق ساختار کریستال های طبیعی، فرآیند فلورسنس (تشعشعات مهتابی) نیز در سنگ همان ساختار را پیروی می کند. سوال اساسی اینجاست که چگونه می توان این عمل را شناسایی و آزمایش نمود. ابتدا دستگاه uv را که مجهز به دو لامپ طول موج بلند و کوتاه است را تهیه کرده و سپس برای استفاده از این دستگاه یک عینک محافظ را به چشم خود بزنید. زیرا نور طول موج کوتاه ماوراء بنفش، به چشم آسیب فراوان وارد می کند. زمانی که تصمیم دارید پدیده فلورسنس را در سنگ قیمتی ملاحظه نمایید، بهتر است که سنگ قیمتی را با پنس مقابل نور بگیرید. تا جایی که می توانید سنگ را به لامپ نزدیک کرده و سپس از یک ذره بین به گوهر نگاه کنید. این کار را چندین مرتبه و از زوایای گوناگون انجام دهید و سنگ را در زیر نور ماوراء بنفش آزمایش کنید تا بتوانید پدیده گچی فلورسنس را در سنگ شناسایی نمایید.

شی است. زیرا گوهر شناسان با استناد به نتیجه دیگر آزمایشات غیر تخریبی به راحتی سنگ مورد نظر را شناسایی کرده و با تشخیص سنگ مورد نظر، سختی آن را نیز مشخص می کنند. اما بر اساس باورهای قدیمی که در بین مردم وجود دارد، تنها فاکتور برای شناسایی سنگ سختی آن است، با وجود شناسایی سنگ از سوی گوهر شناس، خواستار سختی آن هستند که تنها راه مشخص نمودن آن انجام آزمایش تخریبی بر روی آن است که به هیچ وجه منطقی به نظر نمی رسد و قطعاً دارنده سنگ هم تمایلی به انجام چنین آزمایشی نخواهد داشت.
به طور خلاصه اگر چه سختی یک آزمایش بین المللی است، ولی نمی تواند آزمایش دقیقی برای شناسایی سنگ باشد. همانطور که گفته شد، برای ۳ هزار کانی تنها ۱۰ درجه سختی معرفی شده است، چنانچه سختی سنگ هم مشخص شود احتمال اینکه کانی های دیگری هم دارای همان سختی مشابه باشد بسیار زیاد است.از سوی دیگر نمونه های مصنوعی ساخته شده در آزمایشگاه ها هم دارای همان مقدار سختی نمونه طبیعی خود هستند، در نتیجه سختی عددی دقیق نبوده و نمی توان به تنهایی به آن تکیه کرد. علاوه براین یک گوهر شناس نه تنها بدون آزمایش تخریبی سنگ مورد نظر را شناسایی می کند بلکه نوع طبیعی، مصنوعی و بهسازی شده آن را هم مشخص می کند که امروزه یکی از مهمترین مباحث در علم گوهر شناسی به شمار می روند.
لازم به ذکر است که تنها وسیله ای که برای درجه بندی سختی از آن استفاده می شود، مداد هایی است که کانی های ذکر شده در جدول سختی در نوک آنها قرار گرفته که با کشیدن آنها بر روی کانی با سختی نامشخص، حدود سختی آن را تعیین می گردد.