توپاز و خواص و کاربردهای آن
توپاز آلمینیوم سیلیکات است که حاوی فلورین و هیدروکسیل می باشد.
در خالص ترین نوعش بی رنگ (سفید است).
ناخالصی ها عامل تمایز رنگ محسوب می شوند.
تاریخچه استفاده از توپاز
توپاز تاریخچه ای دارد که به دو هزار سال پیش بازمی گردد.
استفاده از توپاز به دوران مصریان وقتی که مصریان باستان باور داشتند توپاز زرد نور طلایی اش را از خدای خوشید می گیرد، بازمی گردد.
بعضی ها اعتقاد دارند که توپاز یک واژه قرون وسطی است که ریشه اش به کلمه فرانسوی Topac و لاتین Topazus بازمی گردد که در واقع نام جزیره ای در دریای سرخ است که یونانیان باستان توپاز را از آنجا استخراج کردند.
نام این جزیره در یونانی به معنی جستجو کردن است.
شاید دلیلش هم این باشد که پیدا کردن این جزیره در میان مه کار سختی بوده است.
این جزیره را به نام جزیره زابارگاد یا اس تی جان می شناسند و گفته می شود که جواهرات استخراج شده توسط یونانیان باستان در واقع کریسولیت بوده اند.
کتب قدیمی مسیحی به توپاز اشاره کرده اند اما این سنگ جواهر ممکن است کریزولیت باشد تا توپاز.
واژه توپاز برگرفته از ریشه سانسکریت tapas به معنی آتش است
شناسایی توپاز
توپاز را می توان بنابر سختی اش از الماس، یاقوت قرمز، یاقوت کبود، سیترین، آپتیت، برزیلیانت، زرگون، فلوریت، کونزیت، تورمالین و ارتوکلاز تشخیص داد.
با توجه به شکل بلورهای راست لوزی از زمرد کبود متمایز می شود.
فناکیت را می توان بر اساس ساختار بلورهای سه ضلعی اش از توپاز تشخیص داد.
توپاز چگالی کمتر و ساختار شیمیایی متفاوتی نسبت به بریل زرد دارد و بریل زرد معمولا شب نمایی ندارد در حالیکه توپاز کمی شب نمایی دارد و همین امر باعث تمایز این دو می شود.
بریل گرانبها را می توان به جای توپاز تلقی کرد اما شکاف پذیری آن مشخص نیست در حالیکه توپاز کاملا شکاف پذیر است.
سنگ های جواهر دیگری نیز ممکن است به جای توپاز شناخته شوند مانند توپاز مادیرا، توپاز غربی، توپاز پالمیرا، توپاز ریو، توپاز سافرانیت، توپاز اسکاتلندی، توپاز دودی و توپاز اسپانیایی.
با این حال در بیشتر موارد این سنگ ها کوارتز سیترین هستند به استثنای توپاز دودی که کوارتز دودی است.
توپاز هندی، توپاز کینگ و توپاز ستاره همگی در حقیقت یاقوت کبود هستند.
الماس میزان سختی اش بر روی مقیاس Mohs برابر با 10 است بنابراین با توپاز سفید فرق دارد.
توپاز نرم تر از یاقوت قرمز و یاقوت کبود است زیرا هر دو سختی شان 9 است. توپاز چندرنگی نیز دارد.
توپاز: خاستگاه و منابع
ذخایر توپاز در برزیل، افغانستان، استرالیا، میانمار، چین، المان، ژاپن، ماداگاسکار، مکزیک، نامیبیا، نیجریه، پاکستان، روسیه، زمیباوه، سریلانکا، اوکراین و آمریکا قرار گرفته اند.
توپاز طبیعی آبی رنگ در ایرلند شمالی و انگلیس پیدا شده است.
در برزیل و اوکراین نیز توپازهای زیادی دیده شده اند.
رنگ توپاز
توپاز از بی رنگ (سفید) تا زرد، نارنجی، قرمز- قهوه ای، آبی روشن تا تیره، صورتی تا قرمز، بنفش و سبز روشن متغیر است.
به همین دلیل است که امکان شناسایی آن به عنوان سنگ های جواهر دیگر وجود دارد.
طبیعتا توپاز رنگی، رنگش را از آهن و کرومیوم می گیرد، ناخالصی باعث رنگ می شود، در حالیکه توپاز خالص بی رنگ است.
بیشتر توپازهای خالص بیرنگ یا آبی کمرنگ هستند.
کمیاب ترین و با ارزش ترین توپاز به رنگ زرد یا صورتی و نارنجی مایل به قرمز است که به آن توپاز سلطنتی یا توپاز گرانبها می گویند.
بعضی توپازهای قهوه ای مایل به زرد وقتی زیر نور خورشید قرار بگیرند به تدریج مات می شوند. توپاز قرمز و بنفش بسیار نادر هستند.
فروشندگان جواهرات در مورد هرگونه تغییر و اصلاح توضیح می دهند
شفافیت و درخشندگی توپاز
توپاز از شفاف تا نیمه شفاف متغیر است.
با چند ناسرگی بسیار درخشان است بنابراین می توان با چشم غیرمسطح نیز آنرا بررسی کرد.
توپاز به دلیل درخشندگی و شفافیت شیشه ای اش بسیار محبوب است.
برش و شکل توپاز
توپاز ماده بسیار انعطاف پذیری است.
بنابراین می توان آنرا در شکل های مختلف مانند مربع، دایره، بیضی، گلابی، قلب و حتی اشکالی مثل ماهی یا پرنده تراش داد.
سنگ های جواهر پررنگ معمولا برش های تیز دارند در حالیکه سنگ های کمرنگ تر برش های درخشنده می خورند.
برش ها شفافیت سنگ را نشان میدهند. وقتی توپاز ناسرگی نامنظم داشته باشد به صورت کوژ تراش می خورد.
سختی اش باعث شده که در مقابل خراش مقاوم باشد.
با این حال گوهرتراشان باید با دقت با توپاز کار کنند زیرا شکاف پذیری بالایی دارد و خیلی زود خرد می شود.
ویژگی های گوهرشناسی توپاز
فرمول شیمیایی: Al2SiO4 (F, OH)2 فلور حاوی آلمینیوم سیلیکات
ساختار بلورین: لوزی شکل، منشوری با چند ضلع، معمولا هشت ضلعی
رنگ: بی رنگ، زرد، نارنجی، قرمز- قهوه ای، آبی روشن تا تیره، صورتی-قرمز، قرمز، بنفش، سبز روشن
سختی: 8 بر روی مقیاس Mohs
شاخص انکسار: 1.609 – 1.643
چگالی: 3.49- 3.57
شکاف پذیری: عالی
درخشندگی: شفاف تا نیمه شفاف
انکسار دوگانه یا شکست نور دوسویه: 0.008 تا 0.016
شفافیت: شیشه ای
شب نمایی: زیر طول موج UV طولانی، سفید و ابی درخشش ضعیف زرد یا مایل به سبز دارند، قهوه ای، صورتی و زرد می توانند درخشش قوی زرد- نارنجی داشته باشند، قرمز درخشش ضعیف زرد- قهوه ای دارد
سنگ های توپاز مشهور
توپار الدرادو بزرگترین سنگ جواهر در جهان به وزن 31000 قیراط است.
این سنگ توپاز زرد رنگ با تراش الماسی است که در برزیل پیدا شد و بدون تراش 37 کیلو وزن داشت.
توپاز طلایی آمریکایی که جواهر بزرگ دیگری است به وزن 22892.5 قیراط است و در موزه اسمیت سونیان قار دارد.
این یکی از بزرگترین سنگ های جواهر در جهان است که در برزیل پیدا شد و دو سال طول کشید تا تراشیده شود.
توپازهای زرد باورنکردنی به وزن های 31 کیلو و 50 کیلو نیز وجود دارد.
سنگ های تراشیده نشده در مجموعه موزه اسمیت سونیان نگهداری می شوند.
توپاز chalmers توپاز بزرگ دیگری به وزن 58895 قیراط است.
این توپاز سفید با رگه های ابی و به شکل بیضی است. این سنگ در موزه تاریخ ملی آمریکا نگهداری می شود.
در سل 1964 بعضی قطعات توپاز آبی به وزن 100 کیلو نیز در اوکراین پیدا شدند.
توپاز مشهور دیگر الماس براگانزا با 1640 قیراط است که در مجموعه سلطنتی پرتغال نگهداری می شود.
در ابتدا تصور می شد که این سنگ الماس است زیرا در میانس گرایس پیدا شده بود اما کمی بعد مشخص شد که توپاز سفید است.
نگهداری و تمیز کردن جواهرات توپاز
همچون الماس توپاز شکاف پذیری زیادی دارد به همین دلیل ممکن است با یک ضربه کوچک خرد شود.
بنابراین بهتر است در یک قاب نگهدارنده به ویژه در حلقه هایی که هر روز استفاده می شوند، قرار گیرد.
سختی توپاز باعث شده که بادوام باشد و به راحتی خراشیده نشد.
برای تمیز کردن توپاز از پارچه ای نرم و آب و صابون استفاده کنید و در آخر باقیمانده صابون را کاملا پاک کنید.
مانند بیشتر سنگ های جواهر شوینده های فراصوتی و بخارشو توصیه نمی شوند.
همیشه قبل از ورزش یا انجام کارهای خانه جواهرات را درآورید.
توپاز را جدا از سایر جواهرات نگهداری کنید تا باعث خراش نشود.
بهتر است در پارچه ای نرم پیچانده شده و داخل جعبه جواهرات نگهداری شود