سنگ واریسیت برای اولین بار در منطقه Variscia در آلمان کشف شد و وجه تسمیه آن نیز به محل کشف آن مربوط میشود. نام فعلی منطقه واریسیا امروزه ووگلند است. در گذشته از نوع سفید و روشن این کانی در جواهر سازی استفاده می شد و نوع سبز آن به اشتباه به عنوان فیروزه مورد استفاده قرار میگرفت. امروزه با توجه به میزان کمتر بودن ضریب شکست واریسیت (1.57) نسبت به فیروزه سبز – آبی (1.61) و همچنین رنگ صورتی ضعیف واریسیت زیر ابزار چلسی فیلتر قابل تشخیص است. این کانی را در اروپای غربی با طلا و نقره ترکیب و از آن برای جواهر سازی استفاده می کردند. از گوهر سنگ واریسیت حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد در معدن نئوليتيک بارسلونای اسپانیا (Neolithic mines) پس از استخراج برای ساخت گردنبند استفاده می شد. همچنین در گذشته از این کانی برای ساخت مقبره ها و برخی آثار باستانی در سواحل اقیانوس اطلس به ویژه کارناک (بریتانیا) استفاده می گردید.

سنگ واریسیت (Variscite) چیست؟

واریسیت یک کانی فسفات آلومینیم آبدار با ساختار بلوری ارتورومبیک و سختی 4.5 – 3.5 است که در دماهای کم از واکنش محلول های فسفاتی بر سنگهای غنی از آلومینیم تشکیل میشود. این کانی معمولا با دیگر کانی های ثانویه فسفاتی مانند آپاتیت، ویولیت(Wavellite) ، کراندالیت (Crandallite) و به صورت توده های انگوری شکل در طبیعت دیده میشود و همچنین معمولا به عنوان مواد سیمانی در سنگ های مختلف، از جمله شیست ها، کوارتزیت و یا سنگ های آذرین یافت می شود.

نوعی از این کانی با بولرهای ریز کوارتز (ماتریکس) یا کالسدونی درهم رشد کرده وجود دارد که به کوارتز واریسیت مرسوم است. این سنگ از نظر ظاهری شبیه کریزوکولا، کریزوپراز و فیروزه است. این کانی اپک (کدر) است و معمولا به صورت سبز روشن با طرحی نسبتا سفید دیده میشود. واریسیت اغلب با طیف های مختلفی از رنگ سبز تا مایل به زرد و قرمز دیده میشود. این کانی ممکن است به دیگر کانی های فسفاتی تبدیل شود و این تغییر بیشتر در نوع ندولار آن مشاهده میشود.

ذخایر سنگ واریسیت در جهان و استخراج آن

منبع مهم واریسیت های جواهری از ایالت نوادا و بخصوص یوتا (Utah، ایالتی در جنوب غربی آمریكا) بوده و در واقع مهمترین کانسار گوهر سنگ واریسیت، کانسار يوتاهلیت است. به همین دلیل به کانی واریسیت، يوتاهلیت (Utahlit) نیز گفته میشود. همچنین در کوئینزلند استرالیا نیز یافت شده است. واریسیت در ایران نیز یافت شده است که نمونه های زیبای آن در یزد و کرمان و .. دیده شده است.

استخراج صحيح كانی واریسیت می توانند اولین حلقه از چرخه تولید یک گوهر سنگی زیبا باشد. رسیدن به این هدف نیازمند مطالعات دقیق جهت تعیین خاستگاه و موقعیت رگه نسبت به ساختارهای زمین شناختی (مانند لایه بندی های سنگی، گسلها، شکستگی های، ترکها) است.

با توجه به مطالعات صورت گرفته در کشورهای مختلف بر روی این کانی مشخص شده است که همبستگی خاصی بین کانی واریسیت و رگه – های زرد رنگ همراه با آن وجود دارد و در واقع رگه های زرد رنگ که حاوی دیگر کانی های گروه فسفاتهاست از تغییر کانی واریسیت به وجود آمده اند. در ایران و در بخش روباز معدن سرب و روی کوشک بافق یزد نیز همین ارتباط مشاهده می شود. قیمت آن میتواند تا کیلویی 100 الی 400 هزارتومان بر حسب کیفیت خود باشد.

رنگ سبز این کانی به چه دلیل است؟

کانی واریسیت از جیدیت سبکتر است، طیف رنگ سبز آن از کریزوپراز کمتر است و مانند فیروزه و کریزو کلا رنگ آبی ندارد. طبق یک پژوهش تخصصی توسط کالس و همکاران (1984 Cales et al) جهت تعیین منشا رنگ سبز در کانی واریسیت از سه مكان مختلف PannectFrance ; Sarrabus , Sardinia ; Ervedosa , Portugal نمونه برداری و با استفاده از EPR اسپکتروسکوپی آنها را بررسی کردند و مشخص شد که این نمونه ها حاوی مقادیر کمی از عناصر ، Cr، و Fe هستند. همچنین در این پژوهش مشخص شد که ساز و کار دقیق برای وجود و دلیل رنگ سبز در واریسیت هنوز وجود ندارد. با این حال عامل این رنگ میتواند وجود هشت سطحی های Cr در واریسیت باشد. همچنین مشخص شد که یون های آهن سه ظرفیتی تنها یک باند جذب ضعیف ایجاد میکنند و یون های وانادیم سه بار مثبت به تشکیل رنگ سبز منجر نمی شوند.

طیف های رزونانس پارامغناطیسی الكترونی نشان می دهد وجود مقادیر جزئی ppm) 300 – 500) از گروه های واناديل که جایگزین آلومینیم میشوند می توانند از عوامل رنگ زا باشند. در پژوهش های انجام شده عدم وجود وانادیم سه بار مثبت نشان میدهد که شرایط محیط تشکیل این کانی نیز اکسایشی بوده است. مطالعات کیفی اولیه بر اساس مشاهدات طیفی نشان داد که رنگ سبز واریسیت به دلیل وجود *Cr است.

, در سال ۱۹۶۶ بر اساس مطالعات فوستر و شالر (1966 Foster and Schaller) بر روی نمونه های واریسیت از ناحیه آرکانزاس (Arkansas) مشخص شد که رنگ سبز واریسیت به مقدار کمی به حضور V+4 و Cr+3 مربوط میشود. این عدم اطمینان در تشخیص علت رنگی به دلیل موقعیت تصادفی باند های جذبی کروم و وانادیم سه بار مثبت است و این پدیده در کانی های دیگری همچون گارنت، اسپودومن، بریل، و مسکوویت مشاهده می شود.

تراش Variscite

اغلب برای نمایش زیبایی این کانی از آن ورقه های بزرگ تهیه میشود و همچنین تراش دامله و فانتزی رنگ های آن را بهتر نمایان می سازد. معروف ترین و پرطرفدار ترین طرح های تراش این کانی به صورت بیضی شکل، گرد، قلبی، مارکیز و طرح قطره است. در بحث تراش گوهر سنگ واریسیت باید به این نکته توجه داشت که به دلیل وجود آب در ساختار آن، این کانی مانند فیروزه نسبت به افزایش دما در هنگام تراش و تماس با مواد شیمیایی، حساس بوده و ممکن است به دلیل فرار آب از شبکه ی كانیایی آن، رنگی روشن تر ایجاد نماید و به سبز کم رنگ تا سفید تغییر کند. به همین دلیل تراش این گوهر سنگ ها نیازمند اطلاعات و تجربه کافی است.