سنگ لاجورد چیست؟ نحوه تشخیص لاجورد اصل ، خواص لاجورد و تاریخچه آن
لاجورد یا لاپیس لازولی سنگی با سختی 5 – 5.5 است که به “سنگ آبی” نیز مشهور است. در گذشته علاوه بر جنبه تزیینی و شأن زا بودن سنگ لاجورد نزد ثروتمندان، کاربردهای دیگر آن را در رنگرزی پارچه، لعاب و نقاشی ظروف سفالی، کاشی سازی داشته است.
نام لاجورد یا لاپیس لازولی از کجا آمده است؟
به گفته پلینی تاریخ نگار روم باستان در دوران باستان نام “لاپیس لازولی” با نام “سافیر” یا همان یاقوت کبود شناخته شده بود. Lapis به معنی سنگ و Lazuli معنای آبی آسمان نیلی را می دهد. لاجورد را ایرانیان باستان ” لاژورد ” می گفتند که اعراب به دلیل محدودیتهای زبانی خود آنرا لاجورد گفتند. “ورد” در قسمت پایانی این کلمه نیز احتمالا از “برد” که در زبان بختیاری به معنای سنگ می باشد گرفته شده است.
سنگ لاجورد چیست و چه خصوصیاتی دارد؟
سنگ لاجورد یا لاپیس لازولی (به انگلیسی Lapis Lazuli)، سنگی نیمه قیمتی با رنگ آبی متمایل به رنگ نیلی تا بنفش با درجه سختی 5 – 5.5 در مقیاس موس است که به طور نسبی به حرارت، فشار، محلولهای گرم، اسیدها و محلول های قلیایی بسیار حساس است. سنگ لاجورد تورق نداشته و شکستگی آن نامنظم و وزن مخصوص آن هرچه درصد پیریت بیشتر باشد بین 2.7 تا 2.9 متغیر است. لاپیس لازولی بصورت اوپاک دیده می شود و جلای آن شیشه ای تا مومی شکل است. پدیده چند رنگی نداشته و ایدیوکروماتیک است و همچنین فلورسانس در آن اغلب خنثی است. سیستم کریستالی لاپیس لازولی کیوبیک و دودکاهدرون در اندازه های متغیر به صورت رگه، اغلب در بستری چند سانتی متری، در میان سنگ های مرمر یا رگه های نامنظم در سنگهای آهکی یافت می شود. سنگ لاجورد آبی نیلی بهترین نوع رنگ آن بوده و رنگهای آبی آسمانی تا سبز (که با سنگ فیروزه اشتباه گرفته می شود) در رده های بعدی قرار دارند.
سنگ لاجورد از چه چیزی ساخته شده است؟
لاجورد یک کانی نیست و در واقع سنگی متافورمیک با فرمول شیمیایی Na,Ca)₈Al₆Si₆O₂₄ (S,SO)₄) متشکل از چنیدن کانی مختلف میکا، کلسیت (نقاط ناخالصی سفید روی آن)، دیوپسید، هورنبلند، اوگیت، هوینیت و پیریت است که کانی اصلی آن لازوریت و سودالیت (آبی) می باشند. ناخالصی پیریت، که به صورت نقاط طلایی یا برنزی در این سنگ دیده می شود، باعث جلوه بیشتر آن شده است. حال اگر مقدار پیریت زیاد باشد لاجورد بصورت زمینه سبز یا مات دیده می شود در لاپیس لازولی های شیلی (شمال شهر سانتیاگو) و روسیه به علت وجود رگه ها و لکه های برجسته سفید کلسیت دارای ارزش پایین تری هستند.
سنگهای لاجورد سنتتیک
در زمینه تولید سنگ لاجورد سنتتیک نیز جناب P.Gilson و افرادی دیگر در این باره تلاش هایی داشته اند هرچند بسیاری از جواهرشناسان آن را یک سنتر اساسی نمی دانند. نمونه گیلسون لاپیس لازولی بسیار شبیه نوع طبیعی آن است. در سال 1954 سنگ مصنوعی شیشه ای مانند اسپینل را با اکسید کبالت رنگ کرده و با عنوان لاپیس لازولی به فروش می رساندند که البته تشخیص آن ساده است زیرا هیچ اینکلوژنی یا موادی مانند پیریت در آن وجود ندارد.
سنگهایی که ممکن است با لاجورد طبیعی اشتباه بگیرید!
سنگ لاجورد می تواند با سنگهایی مانند لازولیت، سودالیت، آزوریت، جاسپر آبی و یا دومورتیریت اشتباه گرفته شود. امروزه سنگهایی اغلب لاجوردهای بی کیفیت را رنگ می کننده که بسته به کیفیت نوع رزین بکار رفته و روش فرآوری آن ممکن است به مرور زمان این سنگ کمرنگ یا بدون تغییر بماند. به عنوان مثال سنگهای مرمر دولومیتی (یشم کوهی یا Mountain Jade) یا جاسپر (Jasper) یا هولیت (Howlite) را با رزین آبی رنگ کرده و با روغن جلا می دهند. در طرف دیگر برخی خورده لاجوردها را فشرده و با پلاستیک بهم می چسبانند. در نویکریشن آلمان پودر خاکستری مایل به قهوه ای یشم را طی فرآیندی آبی کرده و به عنوان لاپیس لازولی سوئیسی در بازار می فروشند. برخی دیگر نیز از خورده پیریت جهت زیبایی این سنگ استفاده می کنند. همچنین گاهی در بازار نام های متفاوتی از این سنگ وجود دارند مثلا : Swiss Lapis (جاسپر یا کالسدونی رنگ شده)، German Lapis (جاسپر رنگ شده)، Canadian Lapis (همان سودالیت) بنابراین نباید آنها را با لاپیس لازولی اشتباه بگیرید.
روش تشخیص لاجورد اصل از بدل
- سنگ لاجورد طبیعی را وقتی در دست بگیرید همیشه سرد هست ولی سنگهای مصنوعی و پلاستیکی با کمی در دست قرار گرفتن گرم می شوند.
- یک پنبه را با استن خیس کرده و به سطح سنگ بزنید. این ماده رنگ مصنوعی را درخود حل می کند.
- با لوپ بزرگنمایی اختلاف رنگ را در ترکهای سطح آن را بررسی کنید.
- به عنوان تستی تخریبی برای لاجوردهایی که با مواد پلاستیکی بازسازی شده اند با تماس نوک داغ میله فلزی بوی نامطبوع پلاستیک به مشام می رسد. این نمونه ها با فشار دادن زیر دندان نیز فرو روند.
- در خرید لاجوردهایی که رنگی یکدست و بدون رگه یا لکه داشته و بسیار پر رنگ و شبیه رنگهای مصنوعی دارند احتیاط کنید.
- با ابزار گوهر شناسی چلسی فیلتر می توانید لاجورد اصلی از سنتتیک و آزمایشگاهی را تشخیص دهید. زیر چلسی فیلتر (Chelsea filter) لاپیس لازولی طبیعی نور ضعیف قرمز مایل به قهوه ای منعکس می کند درصورتی که نوع سنتتیک آن نور روشن قرمز را منعکس خواهد کرد.
- اغلب مهره یا ریسه های ارزان قیمت با روش بهسازی نه چندان با ثبات رنگ می شوند که وقتی در استون غرق کنید بعد از مدت کوتاهی رنگ پس میدهند. دقت کنید بعد از رنگ پس دادن جلا و زیبایی مهره یا نگین شما از بین می رود . ما این تست را روی یک لاجورد بدون بهسازی انجام دادیم و هیچ اتفاق خاصی رخ نداد و زیبایی آن باقی ماند.
-
نکاتی که باید در خرید لاجورد طبیعی بخاطر بسپارید!- وقتی سفیدی خیلی زیادی در سنگ بود در کلاس کلسیت ارزان قیمت طبقه بندی می شود.
- وقتی رنگ سنگ مورد نظرتان رو به آبی تیره خاکستری رنگ رفته باشد احتمالا لاپیس لازولی نیست و سودالیت است.
- معمولا سودالیت های بی کیفیت را رنگ می کنند و به عنوان لاجورد می فروشند! در تایوان این نمونه لاجوردهای بدلی بسیار یافت می شوند.
- نمونه های لاجورد مصنوعی ساخته شده از شیشه خال های طلایی پدیدار نیستند ولی در نمونه سنتتیک گیلسون کمتر پدیدار است.
- از نظر فیزیکی راف لاجورد طبیعی دارای رنگ خاکه آبی روشن روی سطح چینی بدون لعاب است. چنانچه آن را نصف کنید بوی نچندان خوشایندی (در اثر سولفور) به مشام می رسد.
معادن سنگ لاجورد در کجا قرار دارند؟
معادن لاجورد در جهان بسیار معدود هستند و امروزه در بدخشان افغانستان ، دره کوکچه در منطقه کرانومونجان همچنین کوه های غرب هندوکش نزدیک سرچشمه رودخانه آمودریا جزو بهترین نوع های لاجورد در جهان می باشند که هنوز هم با روشهای سنتی از آنجا استخراج می شود. لاجورد های افغان از 6500 سال پیش در زمان هخامنشیان که جزو ایران بود مورد توجه قرار گرفته اند. پاکستان در کوههای چاگای در محلی موسوم به بی بی دیک، ۳۵ کیلومتری شمال دال بندیان در نزدیکی مرز افغانستان، دریاچه بایکال در غرب روسیه که لاپیس لازولی در آنجا حاوی مرمر دولومیتزه است، پامیر، آمریکای جنوبی، شبه جزیره سینا و همچنین مناطقی از ایران از دیگر منابع سنگ لاپیس لازولی می باشند.