گوهر شناسی علم بررسی سنگ های قیمتی می باشد .

بررسی مواردی چون چگونگی تشکیل کانی های قیمتی ، اصطلاحات مربوط به این نوع کانی ها ، ویژگی های فیزیکی و نوری آنها و چگونگی استفاده از این ویژگی ها به منظور ارائه تعریف دقیقی از کانی های قیمتی ، در حیطه مطالعات گوهر شناسی قرار می گیرند .
جواهر و سنگ هاي قيمتي به دليل زيبايي ، نادر بودن ،‌ ارزش و قابل حمل بودن براي انسان ها ارزش ويژه اي دارند . بعضي عقيده دارند كه كاني ها و جواهرات به دليل شهرت آنان در اعطاي قدرت ، ثروت ، عشق و تندرستي قدرت جادويي دارند .
جواهر شناسي دانش ، هنر و يا حرفه شناسايي و ارزيابي جواهرات و سنگ هاي قيمتي است . واژه جواهر شناسي در آمريكا به صورت gemology و در انگلستان به صورت gemmology بكار مي رود . از آنجا كه انسان طي هزاران سال علاقه زيادي به سنگ هاي قيمتي داشته است اين شاخه داراي قلمروهاي زيادي است .
از كارگران معدن سنگ هاي قيمتي گرفته تا برنده هاي اين سنگ ها و تجارها با سنگ هاي قيمتي سروكار دارند . جواهر شناسي در هر يك از مراحل تبديل يك سنگ به يك جواهر گران قيمت لازم است .
از آنجا كه نهشته هاي جواهر دار زيادي هر ساله كشف مي شوند ، روش هاي جديدي نيز همراه با هر يك از نيز بايد پيدا شود .
دانش جواهر شناسي فقط محدود به كار حرفه اي و تجارت نمي شود . هر فرد عادي كه علاقه به جواهر دارد مي تواند اين رشته را فرا بگيرد . به طور كلي جواهر شناسي به مطالعه موارد زير مي پردازد :
-واژه سنگ قيمتي به چه معناست ؟
-سنگ هاي قيمتي از چه چيز ساخته شده اند؟
-خصوصيات فيزيكي و نوري سنگ هاي قيمتي چه مي باشد؟
-چگونه اين خصوصيات جهت شناسايي سنگ هاي قيمتي بكار مي روند ؟
-محل پيدايش سنگ هاي قيمتي
-تكنيك هاي لازم جهت شناسايي سنگ هاي قيمتي ( برش دادن و صيقل دادن )
شناسايي سنگ هاي قيمتي به وسيله ابزارهاي خاص صورت مي گيرد . يكي ديگر از شاخه هاي جواهر شناسي درجه بندي سنگ هاي قيمتي است كه جهت قيمت دادن و بها دادن به آنها براي يك تجارت لازم و ضروري است .

منشا جواهرات
جواهر سنگ ها در بسیاری از محیط های زمین تشکیل می شوند. در این بخش به بررسی متداولترین و مهمترین محیط های تشکیل این سنگ ها و نیز فرایند های مربوط به آن می پردازیم.
می باید بین این مسئله که جواهر سنگ ا کجا پیدا می شوند و کجا تشکیل می شوند تمایز قائل شویم. غالباً اکثر جواهر سنگ ها در زیر سطح زمین تشکیل می شوند. برخی براثر معدن کاری و برخی دیگر بر اثر فرایند های زمینی ( مانند گسلش، چین خوردگی، بالا آمدگی در مقیاس وسیع ، ولکانیم)به سطح زمین آورده می شوند.
این فرایند ها قادرند سنگ ها را از اعماق بیش از 400 کیلومتر در زیر زمین بر سطح آن بیاورند.
محیط های شکل گیری:
-1 آبها با کانی ها واکنش می دهند و آنها را در خود حل می کنند. قابلیت نگهداری عناصر کا نیها بوسیله این محلولها بستگی به شرایط فیزیکی دارد. چنانچه شرایط فیزیکی تغییر کند ( برای مثال محلول سرد یا بخار شود ) این کانیها ته نشست می کنند. برای مثال تشکیل بلور های نمکی براثر تبخیر آب دریا.
نوع کانی تشکیل شده بستگی به نوع عناصر حل شده در آب دارد، چنانچه واکنش آب با سنگ های غنی از سلیس صورت گرفته باشد ( برای مثال ماسه سنگ ها ) کانی غنی از سلیس ایجاد می شود.
کانی های سیلیکاتی SiO : آمسیست، عقیق و اوپال که در میان آنها تنها اوپال غیر بلوری است.
چنانچه آب با سنگ های غنی از مس واکنش دهد، کانی های مسی تشکیل می شوند .
کانی های مسی: مالاکیت و آزوریت یا فیروزه
2- کانسازی هیدروترمال:
نحوه شکل گیری کانی های ناشی از فرایند هیدروترمال متفاوت از کانی هایی است که بر اثر واکنش های صورت گرفته در آبهای نزدیک سطح زمین ایجاد می شوند.زمانی که محلول های حاوی آب باران و یا آب های ناشی از سرد شدن توده های ماگما فضاهای خالی مثل ترک ها را پر می کنند جواهر سنگ ها در آنها تبلور پیدا می کنند.
شکل گیری کانی هایی مثل بریل (برای نمونه زمرد) ، تورمالین نیاز به عناصر غیر عادی دارد و برخی مانند برلیم( بریل) یا برم( تورمالین) بر اثر سرد شدن ماگما بوجود می آیند.

3- پگماتیت:
پگماتیت ها عموماً توده های ماگمایی هستند. زمانی که این ماگمای غنی از آب ( و نیز غنی از سیلیس و عناصر غیر عادی) در مراحل انتهایی شکل گیری بیرون میزند جامد شده و به شکل پگماتیت در می آید. آب زیاد در ماگما موجب می شود بلورها سریع رشد کند لذا بلورهای پگماتیت اغلب بزرگ تراند البته این امر برای نمونه های جواهر سنگ از اهمیت زیادی برخوردار است!
زمانی که ماگمای پگماتیت غنی از برلیم باشد بلور های بریل و چنانچه این ماگما غنی از برون باشد، بلور های تورمالین ایجاد می شود.

باید توجه ذداشته باشید که برلیم از عناصر نادر بسیاری از سنگ ها می باشد .
4- جواهر سنگ های ماگمایی: برخی از این نوع سنگ ها در ماگماها یا حباب های گازی (چاله ها) در سنگ های آتشفشانی متبلور می شوند. مانند: زیکرون، توپاز، یاقوت و … .
5- جواهر سنگ های متامورفیک: این نوع سنگ ها بر اثر گرما، فشار و واکنش با محلول ها تغییر شکل پیدا می کنند. محیط های متامورفیکی بسیاری وجود دارند:
تکتونیک صفحه ای محیطهای متاموریکی را ایجاد می کند که شاخصه های آنها فشار و دمای بالاست. از کانیهای تشکیل شده در این محیط ، می توان ژادئیت یا ژاد را نام برد. در موارد بسیار نادر ممکن است دما در سنگهای متامورفیکی به قدری بالا باشد که منجر به تشکیل الماس شود
سنگهای متامورفی منطقه ای: شامل بسیاری از سنگهایی می شود که بر اثر افزایش دما و فشار ،دفن شده و تغییر شکل پیدا کرده اند. کانی هایی که در این جواهر سنگها یافت می شوند شامل گارنت و کوردیریت هستند.
6- جواهر سنگهای تشکیل یافته در جبه: فراوانترین کانی جبه بالایی اولیوین (پریدوت) است. تختالها بر اثر فعالیتهای تکتونیکی و آتشفشانی به سطح زمین آورده می شوند.